25 जून 1975 ते 21 मार्च 1977 : भारतीय लोकशाहीचा काळा अध्याय, 10 मुद्द्यांमधून समजून घ्या आणीबाणी

By, shreekant patil - June 25, 2021 12:18:13

0

Emergency Period What Indira Gandhi Did and Why, Know About Emergency in 10 pointes

Emergency Period : 25 जून 1975 च्या रात्री देशात आणीबाणी जाहीर करण्यात आली होती. या घटनेला आता जवळजवळ अर्धे शतक होत आले आहे, परंतु तरीही भारतीयांच्या मनातून या कटू आठवणी अद्याप गेलेल्या नाहीत. या काळाला भारतीय लोकशाहीच्या इतिहासातील काळा अध्यायदेखील म्हटले जाते. 25 जून 1975 च्या मध्यरात्री लागू केलेली आणीबाणी 21 मार्च 1977 पर्यंत सुरू राहिली. देशात पुन्हा लोकशाही स्थापित करण्यासाठी अनेक आंदोलने झाली. आणीबाणीचा घटनाक्रम या 10 मुद्द्यांतून जाणून घ्या.. Emergency Period What Indira Gandhi Did and Why, Know About Emergency in 10 pointes

विशेष प्रतिनिधी

नवी दिल्ली : 25 जून 1975 च्या रात्री देशात आणीबाणी जाहीर करण्यात आली होती. या घटनेला आता जवळजवळ अर्धे शतक होत आले आहे, परंतु तरीही भारतीयांच्या मनातून या कटू आठवणी अद्याप गेलेल्या नाहीत. या काळाला भारतीय लोकशाहीच्या इतिहासातील काळा अध्यायदेखील म्हटले जाते. 25 जून 1975 च्या मध्यरात्री लागू केलेली आणीबाणी 21 मार्च 1977 पर्यंत सुरू राहिली. देशात पुन्हा लोकशाही स्थापित करण्यासाठी अनेक आंदोलने झाली. आणीबाणीचा घटनाक्रम या 10 मुद्द्यांतून जाणून घ्या..

१. तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांच्या नेतृत्वात असलेल्या सरकारच्या शिफारशीनुसार तत्कालीन राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांनी भारतीय राज्यघटनेच्या अनुच्छेद 352 अंतर्गत देशात आणीबाणीची घोषणा केली.

२. आणीबाणीच्या काळात निवडणुका तहकूब करण्यात आल्या. याला स्वतंत्र भारताचा सर्वात वादग्रस्त काळही मानले जाते. त्याच वेळी दुसर्‍या दिवशी म्हणजेच 26 जून रोजी संपूर्ण देशाने रेडिओवरून इंदिरा गांधींच्या आवाजात आणीबाणी लादल्याचे ऐकले.

3. असे म्हणतात की आणीबाणीचा पाया 12 जून 1975 रोजीच रचण्यात आला होता. या दिवशी अलाहाबाद उच्च न्यायालयाला पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांना रायबरेलीच्या निवडणूक प्रचारात सरकारी यंत्रणेचा गैरवापर केल्याबद्दल दोषी आढळल्या आणि त्यांची निवडणूक रद्द केली होती. इतकेच नव्हे, तर इंदिराजींना सहा वर्षे निवडणूक लढविण्यास तसेच कोणत्याही प्रकारच्या पदावर जाणस बंदी घालण्यात आली होती.

4. राज नारायण यांनी 1971 मध्ये रायबरेलीमधून इंदिरा गांधींकडून पराभव झाल्यानंतर हा खटला दाखल केला होता. न्यायमूर्ती जगमोहनलाल सिन्हा यांनी हा निर्णय दिला. सर्वोच्च न्यायालयाने 24 जून 1975 रोजी हा आदेश कायम ठेवला, तथापि, इंदिराजींना पंतप्रधानांच्या खुर्चीवर कायम राहण्याची परवानगी दिली.

5. एका दिवसानंतर जयप्रकाश नारायण यांनी इंदिराजींनी राजीनामा देईपर्यंत देशभर रोज निदर्शने करण्याचे आवाहन केले. देशभरात संप झाले. जय प्रकाश नारायण, मोरारजी देसाई यांच्यासह काही नेत्यांच्या नेतृत्वात प्रचंड निदर्शने करण्यात येत होती. इंदिराजी सहजपणे सत्ता सोडण्याच्या मूडमध्ये नव्हत्या. आणि इकडे संजय गांधींनाही आईच्या हातातून सत्ता जाऊ देण्याची इच्छा नव्हती. दुसरीकडे विरोधक सरकारवर सतत दबाव आणत होते. याचा परिणाम असा झाला की, इंदिराजींनी 25 जूनच्या रात्री देशात आणीबाणी लागू करण्याचा निर्णय घेतला. मध्यरात्री इंदिराजींनी तत्कालीन राष्ट्रपती फकरुद्दीन अली अहमद यांच्याकडून आणीबाणीच्या निर्णयावर स्वाक्षरी करून घेतली.

6. आणीबाणीच्या काळात जय प्रकाश नारायण यांच्या नेतृत्वात संपूर्ण विरोधक एकत्र आले. इंदिराजीविरोधात देशभर आंदोलन छेडले गेले. सरकारी यंत्रणा विरोधी चळवळीला चिरडण्यात गुंतली. अटलबिहारी वाजपेयी, लालकृष्ण अडवाणी, मुलायमसिंह यादव यांच्यासह विरोधी पक्षातील सर्व नेत्यांना तुरुंगात टाकण्यात आले. संजय गांधींच्या मनमानीने मर्यादा ओलांडली होती. त्यांच्या सांगण्यावरून कितीतरी पुरुषांची जबरदस्तीने नसबंदी करण्यात आली होती.

7. अखिल भारतीय रेडिओवर प्रसारित झालेल्या आपल्या संदेशामध्ये इंदिरा गांधी म्हणाल्या, ‘जेव्हापासून मी सामान्य माणूस आणि देशातील महिलांच्या हितासाठी काही प्रगतीची पावले उचलली तेव्हापासून माझ्याविरुद्ध कट रचला जात होता.

8. असे म्हटले जाते की सरकारने संपूर्ण देश मोठ्या कारागृहात बदलला. आणीबाणी लागू होताच राजकीय विरोधकांना अंतर्गत सुरक्षा कायद्यांतर्गत (मिसा) अटक करण्यात आली.

9. आणीबाणीच्या काळात नागरिकांच्या मूलभूत अधिकार स्थगित केले गेले. आणीबाणीत जगण्याचाही हक्क हिरावल्याबद्दल सुप्रीम कोर्टानेही 2011 मध्ये आपली चूक मान्य केली होती. 2 जानेवारी 2011 रोजी सर्वोच्च न्यायालयाने हे मान्य केले की, देशातील आणीबाणीच्या वेळी नागरिकांच्या मूलभूत हक्कांचे उल्लंघन या न्यायालयाने केले आहे.

10. अखेर लोकांनी इंदिरा गांधींकडून आणीबाणीचा बदला घेतला. यासह जेपींची लढाई निर्णायक बिंदूपर्यंत पोहोचली. इंदिराजींना सिंहासनाचा त्याग करावा लागला. जनता पार्टीची स्थापना मोरारजी देसाई यांच्या नेतृत्वात झाली. 1977 मध्ये पुन्हा सार्वत्रिक निवडणुका घेण्यात आल्या. 1977 च्या निवडणुकीत कॉंग्रेसचा पराभव झाला. स्वत: इंदिराजी रायबरेली येथून निवडणूक हरल्या आणि कॉंग्रेस 153 जागांवर आली. 23 मार्च 1977 रोजी वयाच्या 81व्या वर्षी मोरारजी देसाई पंतप्रधान झाले. स्वातंत्र्याच्या तीस वर्षांनंतर पहिले बिगर काँग्रेसी सरकार स्थापन झाले.