भाजपला ‘कमळ’ आणि काँग्रेसला ‘हाथ’ हे निवडणूक चिन्ह कसं मिळालं?

By, Pravin Pawar - April 19, 2024 03:26:52

0

लोकसभा निवडणुकीच्या पार्श्वभूमीवर जाणून घ्या, चिन्हांचा इतिहास

विशेष प्रतिनिधी

नवी दिल्ली : निवडणूक चिन्हे हा निवडणुकीतील महत्त्वाचा घटक आहे. ते पक्षाची ओळख आहेत आणि मतदारांना उमेदवार ओळखण्यास मदत करतात. जेव्हा पक्ष फुटतात तेव्हा त्यांच्या निवडणूक चिन्हासाठी लढा दिला जातो. या पार्श्वभूमीवर जाणून घेऊयात देशातील सर्वात जुन्या काँग्रेस पक्षाच्या ‘हात’ आणि भाजपच्या ‘कमळ’ या प्रतिष्ठित निवडणूक चिन्हांचा इतिहास काय आहे? How did BJP get the election symbol ‘Lotus’ and Congress ‘Hand’?

1951-52 च्या पहिल्या लोकसभा निवडणुकीपूर्वी, भारताच्या निवडणूक आयोगाला (ECI) असे वाटले की ज्या देशात साक्षरता दर 20% पेक्षा कमी आहे तेथे निवडणूक चिन्हे महत्त्वाची आहेत. चिन्हे परिचित आणि सहज ओळखता येण्याजोग्या असावीत आणि गाय, मंदिर, राष्ट्रध्वज, चरखा इत्यादी कोणत्याही धार्मिक किंवा भावनिक संबंध असलेल्या वस्तू दाखवू नयेत असे ठरवण्यात आले.

निवडणूक चिन्हांचे दोन प्रकार आहेत, आरक्षित चिन्हे आणि मुक्त चिन्हे. निवडणूक चिन्हे (आरक्षण आणि वाटप) आदेश, 1968 नुसार, आरक्षित चिन्ह हे मान्यताप्राप्त पक्षाला दिलेले निवडणूक चिन्ह आहे. आरक्षित नसलेल्या निवडणूक चिन्हांना मुक्त चिन्ह म्हणतात. हे अपक्ष उमेदवार आणि अपरिचित राजकीय पक्षांना त्यांच्या विनंती आणि प्राधान्याच्या आधारावर कोणतेही शुल्क न देता प्रदान केले जातात.

काँग्रेसला आतापर्यंत कोणते निवडणूक चिन्ह मिळाले?

1951-52 च्या निवडणुकीत काँग्रेसला ‘जोखड असलेले दोन बैल’ हे निवडणूक चिन्ह मिळाले. तथापि, 1969 मध्ये काँग्रेसचे दोन भाग झाले, काँग्रेस (ओ) आणि काँग्रेस (आर). जानेवारी १९७१ मध्ये निवडणूक आयोगाने काँग्रेस (आर) ही खरी काँग्रेस म्हणून मान्यता दिली. मात्र, ‘दोन बैल’ या चिन्हाचा वापर कोणीही करू शकत नाही, असे सांगत सर्वोच्च न्यायालयाने त्यावर बंदी घातली. यानंतर काँग्रेस (ओ)ला ‘महिला काताई चरखा’ आणि काँग्रेसला ‘गाय आणि वासरू’ हे चिन्ह मिळाले.

लोकसभा निवडणुकीपूर्वी अमेठीत काँग्रेसला आणखी एक धक्का

‘गाय-वासरू’वरून काँग्रेस ‘हाथ’पर्यंत कशी पोहोचली?

1970 च्या दशकात काँग्रेस (आर) मध्ये आणखी एक फूट पडली आणि जानेवारी 1978 मध्ये इंदिरा गांधी काँग्रेसच्या (आर) अध्यक्षपदी निवडून आल्या. यानंतर त्यांनी ‘गाय आणि वासरू’ चिन्हासाठी निवडणूक आयोगाकडे संपर्क साधला, परंतु आयोगाने तसे करण्यास नकार दिला. फेब्रुवारी 1978 मध्ये, आयोगाने काँग्रेस (इंदिरा) राष्ट्रीय पक्ष म्हणून मान्यता दिली आणि त्याला ‘हात’ निवडणूक चिन्ह दिले. 1984 पूर्वी आयोगाने काँग्रेस (इंदिरा) ही खरी काँग्रेस म्हणून घोषित केली.

भाजपला ‘कमळ’ निवडणूक चिन्ह कसे मिळाले?

भारतीय जनसंघ (BJS), भाजपचा पूर्ववर्ती पक्ष, 1951-52 लोकसभा निवडणुकीत ‘दीपक’ निवडणूक चिन्ह देण्यात आले. 1977 मध्ये जनता पक्षात विलीन होईपर्यंत हे त्याचे निवडणूक चिन्ह राहिले.तथापि, जनता पक्ष लवकरच फुटला आणि 6 एप्रिल 1980 रोजी बीजेएसच्या नेत्यांनी अटल बिहारी वाजपेयी यांच्या नेतृत्वाखाली भारतीय जनता पक्ष (भाजप) स्थापन केला. 24 एप्रिल 1980 रोजी निवडणूक आयोगाने भाजपला राष्ट्रीय पक्ष म्हणून मान्यता दिली आणि त्याला ‘कमळ’ हे निवडणूक चिन्ह दिले.