Khadki gets its original name again : खडकीला पुन्हा मूळ नाव; 200 वर्षांनंतर ब्रिटिशकालीन ‘किरकी’ला निरोप

By, Nandkumar Baswade - September 6, 2025 07:30:59

0

विशेष प्रतिनिधी

पुणे : Khadki gets its original name again : तब्बल दोनशे वर्षांनंतर पुण्यातील खडकी कटक मंडळाला त्याचे मूळ नाव ‘खडकी’ अधिकृतरित्या परत मिळाले आहे. ब्रिटिशांनी दिलेले ‘किरकी’ हे नाव बदलून शासनाने जारी केलेल्या परिपत्रकाद्वारे खडकी हे नाव पुन्हा लागू करण्यात आले आहे.

ब्रिटिशांनी का बदलले नाव?

1818 मध्ये पेशव्यांकडून पुणे ताब्यात घेतल्यानंतर ब्रिटिशांनी खडकी येथे लष्करी तळ स्थापन केला. स्थानिक ‘खडकी’ हे नाव त्यांना उच्चारण्यास अवघड वाटल्याने त्यांनी त्याचा अपभ्रंश करून ‘किरकी’ असा उल्लेख सुरू केला. ब्रिटिशकालीन कागदपत्रांमध्येही हाच उल्लेख आढळतो. या तळावर त्यांनी शस्त्रसाठा, दारूगोळा कारखाना आणि लष्करी अधिकाऱ्यांसाठी निवासस्थाने उभारली. स्वातंत्र्यानंतरही अनेक ठिकाणांची ब्रिटिशकालीन नावे कायम राहिली, परंतु आता स्वातंत्र्योत्तर काळात अनेक ठिकाणांना त्यांची मूळ नावे परत दिली जात आहेत.

नामांतराची प्रक्रिया

2017 मध्ये खडकी कटक मंडळाचे मुख्य कार्यकारी अधिकारी असताना अमोल जगताप यांनी ‘किरकी’ ऐवजी ‘खडकी’ हे मूळ नाव पुनर्स्थापित करण्याची मागणी शासनाकडे केली होती. त्यांच्या या प्रयत्नांना आता यश आले आहे. सध्या दक्षिण मुख्यालयाच्या संरक्षण स्थावर मालमत्ता प्रधान संचालकपदावर कार्यरत असलेले जगताप म्हणाले, “खडकीतील प्रत्येक परेड मैदान आणि प्रत्येक लष्करी विभाग साक्षीदार आहे ऐतिहासिक लढायांचा. ‘किरकी’ हे नाव ब्रिटिशांनी त्यांच्या सोयीसाठी लादले होते, कारण त्यांना मूळ नाव उच्चारणे कठीण वाटत होते. मात्र, आता झालेला हा बदल केवळ नावाचा नाही, तर खडकीच्या लष्करी वारशाचा आणि इतिहासाचा सन्मान आहे.”

पदवीधरची जबाबदारी राजेश पांडे यांच्याकडे; यावेळी तरी यश मिळणार का ?

खडकीचा लष्करी वारसा

खडकी हा परिसर आजही भारतीय लष्कराच्या अनेक महत्त्वाच्या संस्थांचे केंद्र आहे. संरक्षण विभागाच्या जमीन नोंदींपासून ते आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या प्रशिक्षणापर्यंत विविध कामे येथे होतात. ब्रिटिश वसाहतकालीन रेजिमेंटपासून ते भारतीय सैन्याच्या आधुनिक उत्क्रांतीपर्यंत, खडकी हा इतिहासाचा साक्षीदार आहे, असे जगताप यांनी नमूद केले.

नामांतराचे महत्त्व

हा बदल स्थानिक इतिहास आणि सांस्कृतिक वारसा जपण्याच्या दिशेने टाकलेले महत्त्वाचे पाऊल आहे. खडकीच्या मूळ नावाची पुनर्स्थापना केवळ नावापुरती मर्यादित नसून, ती या परिसराच्या गौरवशाली लष्करी परंपरेचा सन्मान करणारी आहे.