द फोकस एक्सप्लेनर : दुसऱ्या शहरात राहूनही तुम्हाला करता येईल मतदान, रिमोट व्होटिंगवर काम सुरू, जाणून घ्या, काय आहे ही पद्धत!

By, Pravin Wankhade - June 13, 2022 09:00:51

0

तुम्ही भलेही कन्याकुमारीला राहत असाल आणि तुमचे नाव काश्मिरातील एखाद्या गावाच्या मतदान यादीत असेल तर तरी तुम्हाला जागेवरूनच मतदान करता येणार आहे. कारण भारतीय निवडणूक आयोग रिमोट व्होटिंग पद्धतीवर काम करत आहे. पुढील वर्षापर्यंत ही पद्धत अस्तित्वातही येऊ शकते.The Focus Explainer: You can vote even if you live in another city, EC working on remote voting, find out, what is this method!

वास्तविक, निवडणूक आयोग इतर राज्यांत राहणाऱ्या स्थलांतरित मतदारांसाठी रिमोट मतदानाच्या शक्यतांचा शोध घेत आहे. कारण इतर राज्यांत राहणारे स्थलांतरित मतदार निवडणुकीत मतदान करू शकत नाहीत आणि मतदानापासून वंचित राहतात.

मागे निवडणूक आयोगाने एक निवेदन जारी करून म्हटले होते की, स्थलांतरित मतदार शिक्षण, नोकरी किंवा इतर कोणत्याही कामासाठी दुसऱ्या राज्यात जातात, त्यांना मतदान करण्यासाठी परत जाणे कठीण होते, त्यामुळे आता दूरस्थ मतदानाच्या शक्यता तपासण्याची वेळ आली आहे.

द फोकस एक्सप्लेनर : कशी होते भारताच्या राष्ट्रपतींची निवड? कोणाला असतो मतदानाचा अधिकार? वाचा सविस्तर…

निवडणूक आयोगाने आपल्या निवेदनात म्हटले होते की, स्थलांतरित मतदारांच्या समस्या पाहण्यासाठी एक समिती स्थापन केली जाईल. आयोगाच्या म्हणण्यानुसार सुरुवातीला पायलट प्रोजेक्ट म्हणून हे सुरू करता येईल.

का घेतला असा निर्णय?

2011च्या जनगणनेनुसार, भारतात 450 दशलक्षाहून अधिक लोक स्थलांतरित होते. हे असे लोक होते जे वेगवेगळ्या कारणांमुळे घर सोडून इतरत्र राहत होते. या स्थलांतरितांपैकी अर्ध्याहून अधिक महिला होत्या, ज्या लग्नानंतर दुसऱ्या शहरात किंवा इतर राज्यात गेल्या होत्या. त्याच वेळी, बहुतेक पुरुष असे होते ज्यांनी कामाच्या शोधात आपले घर सोडले.

सध्या 2022 चालू आहे आणि साहजिकच हा आकडा आणखी वाढलेला आहे. कारण 2001 मध्ये जेथे 31.45 कोटी लोक देशांतर्गत स्थलांतरित झाले होते, 2011 मध्ये त्यांची संख्या 45.36 कोटींवर पोहोचली होती.

2011 मध्ये, पाच स्वयंसेवी संस्थांनी स्थलांतरित मतदारांवर एक अभ्यास केला, ज्यामध्ये असे दिसून आले की जे लोक मतदान करण्यासाठी त्यांच्या घरी परतले नाहीत त्यापैकी 60% असे होते की त्यांना घरी परतणे खूप महाग होते. भारतातील इतर राज्यांमध्ये राहणारे बहुतेक लोक गरीब आहेत आणि ऑटो-रिक्षा चालवून किंवा लहान नोकरी करून आपला उदरनिर्वाह करतात. अशा परिस्थितीत मतदान करण्यासाठी घरी परतणे त्यांना चांगलेच महागात पडते.

ते जिथे आहेत तिथे मतदान का करू शकत नाहीत?

भारतातील कोणताही नागरिक कुठूनही मतदार होऊ शकतो. तुम्ही दुसर्‍या राज्यात गेलात तर तिथले मतदार बनू शकता. त्यासाठी नवीन विधानसभेच्या मतदार यादीत आपले नाव नोंदवावे लागेल आणि जुन्या विधानसभेतून नाव वजा करावे लागेल.

पण इथे अडचण अशी आहे की तुम्हाला वीज बिल, अॅड्रेस प्रूफ अशी कागदपत्रे जमा करावी लागतात. बहुतांश स्थलांतरितांकडे अशी कागदपत्रे नसल्यामुळे ते राहत असलेल्या ठिकाणच्या मतदार यादीत त्यांची नावे नोंदवू शकत नाहीत.

याशिवाय लोकप्रतिनिधी कायदा, 1951च्या कलम 20A मध्ये म्हटले आहे की, एखाद्या व्यक्तीला मतदान करण्यासाठी मतदान केंद्रावर जावे लागते. म्हणजे मतदान केंद्रावर जाऊनच तुम्ही तुमचे मत देऊ शकता.

परंतु जर तुम्ही सर्व्हिस व्होटर असाल तर तुम्हाला यातून सूट देण्यात आली आहे. जर तुम्ही सर्व्हिस व्होटर असाल, म्हणजे निवडणूक कर्तव्यात गुंतलेले कर्मचारी, लष्कराचे कर्मचारी किंवा परदेशात काम करणारे सरकारी अधिकारी, तर तुम्ही इलेक्ट्रॉनिक पद्धतीने किंवा पोस्टाद्वारे मतदान करू शकता.

कोरोनाच्या काळात बिहार विधानसभा निवडणुकीत 80 वर्षांवरील वृद्ध, दिव्यांग, कोरोना बाधित आणि क्वारंटाइन लोकांनाही ही सुविधा मिळाली आहे. मात्र, स्थलांतरित मजूर आणि इतर राज्यात राहणाऱ्या लोकांना ही सुविधा नाही.

मग परप्रांतीयांना मतदान कसे करता येणार?

स्थलांतरित मतदारांच्या प्रश्नांसाठी एक समिती स्थापन करण्यात येणार असल्याचे निवडणूक आयोगाने सांगितले आहे. स्थलांतरित मतदार जिथे आहेत तिथे राहून त्यांना मतदान करू शकतील अशा सर्व मार्गांचा ही समिती विचार करेल.

पण याचा अर्थ असा नाही की तुम्ही घरी बसून किंवा कुठेही मतदान करू शकाल. तुम्हाला तुमचे मत देण्यासाठी मतदान केंद्रावर जावे लागेल. मात्र, ते अद्याप पूर्णपणे स्पष्ट झालेले नाही.

याशिवाय सेवा मतदार ज्या पद्धतीने इलेक्ट्रॉनिकली ट्रान्समिटेड पोस्टल बॅलेट सिस्टीम म्हणजेच ईटीपीबीएसद्वारे मतदान करतात, तीच प्रणाली परदेशातील मतदारांसाठीही केली जावी.

पोस्टल मतपत्रिका प्रथम सेवा मतदाराला ETPBS द्वारे पाठवली जाते. त्यानंतर सर्व्हिस मतदार ते डाउनलोड करून मतदान करतात. त्यानंतर ते निवडणूक अधिकाऱ्यांना ईमेलद्वारे किंवा पोस्टाद्वारे पाठवले जाते. पोस्टल मतपत्रिका मतमोजणीच्या दिवशी सकाळी 8 वाजेपूर्वी पाठवणे आवश्यक आहे.

स्थलांतरित मतदारांसाठी अशी सुविधा केली तर त्याचे दोन मोठे फायदे होतील. एक म्हणजे अशा मतदारांना मतदान करता येईल आणि दुसरे म्हणजे यामुळे मतदानाचा टक्का वाढेल अशी अपेक्षा आहे.