द फोकस एक्सप्लेनर : यू.यू. लळित होणार नवे CJI,कशी होते भारताच्या सरन्यायाधीशांची नियुक्ती? काय आहे प्रक्रिया? वाचा सविस्तर…

By, Pravin Pawar - August 24, 2022 01:00:39

0

न्यायमूर्ती यू. यू. लळित देशाचे पुढील सरन्यायाधीश होऊ शकतात. विद्यमान सरन्यायाधीश एनव्ही रमना यांचा कार्यकाळ २६ ऑगस्ट रोजी संपत आहे. त्यांच्यानंतर न्यायमूर्ती यूयू लळित देशाचे पुढील सरन्यायाधीश होऊ शकतात. कोण होणार सरन्यायाधीश याचा सेवाज्येष्ठतेच्या आधारे निर्णय घेतला जातो. सध्या सरन्यायाधीश एनव्ही रमणा यांच्यानंतर न्यायमूर्ती यूयू ललित हे सर्वात ज्येष्ठ आहेत. त्यामुळे ते भारताचे पुढील सरन्यायाधीश होणार हे जवळपास निश्चित आहे. मात्र, केंद्र सरकारची मंजुरी मिळणे बाकी आहे.The Focus Explainer U.U. The new CJI will be elected, how is the appointment of the Chief Justice of India? What is the process? Read more…

जर केंद्राने न्यायमूर्ती यू यू लळित यांच्या नावावर शिक्कामोर्तब केले तर ते देशाचे दुसरे सरन्यायाधीश असतील, जे थेट बारमधून सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश बनले आहेत. तर, सहसा सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश उच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश बनतात. न्यायमूर्ती यू. यू. लळित हे देशाचे ४९वे सरन्यायाधीश असतील. मात्र, सरन्यायाधीश म्हणून त्यांचा कार्यकाळ केवळ 74 दिवसांचा असेल.

द फोकस एक्सप्लेनर : काँग्रेसला कधी मिळणार नवा अध्यक्ष, काय आहे 2024च्या निवडणुकीची तयारी? वाचा सविस्तर…

७४ दिवसांचा कार्यकाळ का?

न्यायमूर्ती यू. यू. लळित यांचा जन्म 9 नोव्हेंबर 1957 रोजी झाला. जून 1983 पासून त्यांनी वकिली कारकीर्द सुरू केली. डिसेंबर १९८५ पर्यंत त्यांनी मुंबई उच्च न्यायालयात प्रॅक्टिस केली.

त्यानंतर ते दिल्लीत आले. एप्रिल 2004 मध्ये त्यांना सर्वोच्च न्यायालयात वरिष्ठ वकिलाचा दर्जा मिळाला. ऑगस्ट 2014 मध्ये ते सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश झाले.

सर्वोच्च न्यायालयातील न्यायाधीशांचे निवृत्तीचे वय ६५ वर्षे आहे. न्यायमूर्ती यू. यू. लळित या वर्षी ८ नोव्हेंबरला निवृत्त होणार आहेत. त्यामुळे ते सरन्यायाधीशपदावर केवळ ७४ दिवसच राहतील.

सरन्यायाधीश कोण होणार हे कसे ठरवले जाते?

हे समजून घेण्यासाठी सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश कसे बनवले जातात हे जाणून घेणे आवश्यक आहे. कॉलेजियम सर्वोच्च न्यायालयात न्यायाधीशांच्या नियुक्तीची शिफारस करते.

कॉलेजियममध्ये फक्त सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश आहेत. हे कॉलेजियम न्यायाधीशांसाठीचे नाव केंद्र सरकारकडे पाठवते. केंद्राची मंजुरी मिळाल्यानंतर सर्वोच्च न्यायालयात न्यायाधीशांची नियुक्ती केली जाते.

सर्वोच्च न्यायालयात न्यायाधीश ज्या दिवशी शपथ घेतात, त्या दिवशी ते सरन्यायाधीश होणार की नाही हे ठरविले जाते. कधी कधी एकाच दिवशी शपथ घेणारे दोनच न्यायाधीश वरिष्ठ आणि कनिष्ठ होतात. हा फक्त दोन-तीन मिनिटांचाच मुद्दा आहे.

उदाहरणार्थ, न्यायमूर्ती दीपक मिश्रा आणि न्यायमूर्ती चेलमेश्वर यांनी सर्वोच्च न्यायालयात एकाच दिवशी शपथ घेतली. पण आधी शपथ घेतल्याने न्यायमूर्ती दीपक मिश्रा ज्येष्ठ होऊन सरन्यायाधीश झाले.

एकाच दिवशी अनेक न्यायमूर्तींचा शपथविधी होत असला तरी त्यानंतर कोणते न्यायाधीश कोणत्या क्रमाने शपथ घेणार, हेही ज्येष्ठतेच्या क्रमावरून ठरते.

2027 पर्यंत वेळापत्रक निश्चित

सध्या सरन्यायाधीशपदावर येणाऱ्या न्यायाधीशांमध्ये 2027 पर्यंतचे वेळापत्रक निश्चित करण्यात आले आहे. सध्याचे सरन्यायाधीश एनव्ही रमना हे पुढील २६ ऑगस्टपर्यंत तेथेच राहतील. त्यांच्यानंतर न्यायमूर्ती यू. यू. लळित सरन्यायाधीश होणे जवळपास निश्चित आहे.

न्यायमूर्ती लळित यांच्यानंतर न्यायमूर्ती धनंजय वाय. चंद्रचूड यांचा कार्यकाळ जास्त असेल. न्यायमूर्ती चंद्रचूड हे 9 नोव्हेंबर 2022 ते 10 नोव्हेंबर 2024 पर्यंत म्हणजेच पूर्ण दोन वर्षे सरन्यायाधीश राहू शकतात. न्यायमूर्ती चंद्रचूड हे पहिले सरन्यायाधीश असतील, ज्यांचे वडील न्यायमूर्ती व्ही.व्ही. चंद्रचूडदेखील विक्रमी वर्षे सरन्यायाधीश राहिले आहेत.

न्यायमूर्ती चंद्रचूड यांच्यानंतर न्यायमूर्ती संजीव खन्ना हे 11 नोव्हेंबर 2024 ते 13 मे 2025 पर्यंत सरन्यायाधीश असतील. न्यायमूर्ती संजीव खन्ना यांचे काका न्यायमूर्ती एचआर खन्ना हे सुप्रीम कोर्टातील सर्वात ज्येष्ठ न्यायाधीश होते. पण तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी त्यांची सरन्यायाधीशपदी नियुक्ती केली नाही, त्यामुळे संतापाने त्यांनी राजीनामा दिल्याचे बोलले जाते.

न्यायमूर्ती संजीव खन्ना यांच्यानंतर, न्यायमूर्ती बी.आर. गवई हे 14 मे 2025 ते 13 नोव्हेंबर 2025 पर्यंत म्हणजे एकूण सहा महिन्यांसाठी हे पद सांभाळतील. त्यांच्यानंतर न्यायमूर्ती सूर्यकांत यांचा क्रमांक येईल. 24 नोव्हेंबर 2025 ते 9 फेब्रुवारी 2027 पर्यंत सुमारे दीड वर्ष न्यायमूर्ती सूर्यकांत हे पद सांभाळतील.

2027 मध्ये पहिल्या महिला CJI होण्याची शक्यता

2027 मध्ये देशाला भारताच्या पहिल्या महिला सरन्यायाधीश मिळू शकतात. गेल्या वर्षी कर्नाटक उच्च न्यायालयाचे न्यायमूर्ती बीव्ही नागरथना सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश झाल्या. ज्येष्ठतेच्या आधारावर त्यांचा सरन्यायाधीश म्हणून 2027 मध्ये क्रमांक येईल.

न्यायमूर्ती सूर्यकांत यांच्या 9 फेब्रुवारी 2027 रोजी निवृत्त झाल्यानंतर न्यायमूर्ती विक्रम नाथ हे सरन्यायाधीश होऊ शकतात. न्यायमूर्ती विक्रम नाथ हे चार महिन्यांसाठी सरन्यायाधीश असतील. त्यांच्यानंतर न्यायमूर्ती बीव्ही नागरथना सरन्यायाधीश होऊ शकतात. मात्र, त्या या पदावर केवळ 36 दिवसच राहतील.