काँग्रेस नेते अधीर रंजन चौधरी यांनी महामहिम राष्ट्रपतींना ‘राष्ट्रपत्नी’ म्हणून संबोधित केल्यानंतर भारतातील एक जुना घटनात्मक वाद पुन्हा चर्चेत आला आहे. लिंग तटस्थ राष्ट्रपतीसाठी हिंदीत कोणता शब्द वापरावा? म्हणजेच, ते पुरुषांसाठी आणि महिलांसाठीदेखील वापरला जाऊ शकेल. The Focus Explainer How was the name of ‘President’ determined? There was a heated discussion in the Constituent Assembly, read in detail…
लोकसभेतील काँग्रेसचे नेते अधीर रंजन चौधरी यांनी आपली चूक मान्य केली असून जीभ घसरल्यामुळे अशी चूक झाल्याचे म्हटले आहे. गेल्या 75 वर्षांत असे अनेक प्रसंग आले असले तरी, भारताच्या राष्ट्रप्रमुखाचे नाव बदलण्याबाबत अनेक वादविवाद झाले आणि लिंग तटस्थ नाव शोधण्याचा प्रयत्न झाला.
पीटीआय या वृत्तसंस्थेच्या वृत्तानुसार, संविधान सभेत भारताच्या सर्वोच्च घटनात्मक पदाच्या नावावर चर्चा सुरू असताना, ‘सरदार’, ‘प्रधान’, ‘नेता’, ‘कर्णधार’ आणि ‘चीफ एक्झिक्युटिव्ह’, ‘हेड ऑफ द स्टेट’ असे अनेक पर्याय मांडण्यात आले, पण अखेर ‘राष्ट्रपती’ या नावावर संविधान सभेत एकमत झाले.
राष्ट्रपती ऐवजी ‘नेता’ किंवा ‘कॅप्टन’ असण्यावर चर्चा
देशाला स्वातंत्र्य मिळण्यापूर्वी जुलै 1947 मध्ये संविधान सभेची चर्चा सुरू होती. यादरम्यान राष्ट्रपती या शब्दाच्या जागी ‘नेता’ किंवा ‘कॅप्टन’ अशी दुरुस्ती आणण्याबाबत चर्चा झाली. परंतु दुरुस्ती आणण्यापूर्वी एका समितीने विचार करणे आवश्यक असल्याने त्यावर बोलता आले नाही. नंतर भारताच्या राष्ट्रपतींसाठी ‘राष्ट्रपती’ हा हिंदी शब्द वापरायचा निर्णय झाला.
ऑगस्ट 1947 मध्ये देशाला स्वातंत्र्य मिळाले. त्यामुळे डिसेंबर 1948 मध्ये हा वाद पुन्हा चर्चेत आला. यावेळी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी विविध भाषांमध्ये उपस्थित असलेल्या संविधानाच्या मसुद्यात राष्ट्रपतींसाठी वापरलेले शब्द नमूद केले होते.
तत्कालीन राज्यघटनेच्या इंग्रजीत मसुद्यात राष्ट्रपती शब्दाचा वापर प्रस्तावित असल्याचे बाबासाहेब म्हणाले होते. पण हिंदुस्थानी मसुद्यात ‘अ प्रेसिडेंट ऑफ हिंद’ या शब्दाची चर्चा झाली. येथे हिंद हा देशाच्या नावासाठी वापरला जात होता आणि सर्वोच्च पदासाठी राष्ट्रपती लिहिला जात होता. इथे गंमत अशी आहे की, सध्याच्या राज्यघटनेच्या मसुद्यात ‘प्रधान’ हा शब्द हिंदीत वापरला होता, इथे राष्ट्रपतींचा उल्लेख नव्हता. तर उर्दू मसुद्यात राष्ट्रपतींसाठी ‘सरदार’ शब्दाचा उल्लेख होता.
बिहारच्या सदस्यांना ‘चीफ एक्झिक्युटिव्ह’ आणि ‘हेड ऑफ द स्टेट’ नाव हवे होते
संविधान सभेतील बिहारचे सदस्य केटी शाह यांनी चर्चेदरम्यान सांगितले की, भारताच्या राष्ट्रपतींना ‘मुख्य कार्यकारी’ आणि ‘राज्याचे प्रमुख’ म्हणून संबोधले पाहिजे. मात्र के. टी. शहा यांची दुरुस्ती काही सदस्यांच्या तीव्र विरोधानंतर फेटाळण्यात आली.
यादरम्यान बाबासाहेब आंबेडकर यांनी आपल्या उत्तरात म्हटले आहे की, “अमेरिकन व्यवस्थेत राष्ट्रपतींना उद्देशून ‘मुख्य कार्यकारी’ आणि ‘राज्याचे प्रमुख’ हे शब्द आणण्याचा त्यांचा अर्थ काय होता हे मला समजले नाही. ते यासाठी केले जाते. संसदीय प्रणालीमध्ये वापरले जात नाही आणि आम्ही संविधानाच्या मसुद्यामध्ये संसदीय प्रणालीबद्दल बोलत आहोत.
महत्वाच्या बातम्या
To be published, comments must be reviewed by the administrator.*
Our website uses cookies to improve your experience. Learn more