राज्यात 15 जिल्ह्यांत उष्णतेच्या लाटेचा अलर्ट, पैकी दहा जिल्हे एकट्या विदर्भातील

By, Pravin Wankhade - May 18, 2023 07:34:41

0

प्रतिनिधी

मुंबई : अवकाळी पावसामुळे उन्हाळ्याच्या तापमानात चढ-उतार होत असले तरी, महाराष्ट्राला उष्णतेच्या लाटेचा धोका आहे. 2016 पूर्वी विदर्भातील सात जिल्हे उष्णतेची लाट प्रवण होते. तथापि, महाराष्ट्र शासनाच्या ताज्या हीट वेव्ह ॲक्शन प्लॅननुसार राज्यातील विदर्भ, मराठवाडा आणि खान्देश विभागातील 15 जिल्हे गंभीर उष्णता लाट प्रवण आहेत. या 15 पैकी 10 जिल्हे एकट्या विदर्भातील आहेत हे चिंतेचे कारण आहे.

केंब्रिज विद्यापीठ (युनायटेड किंगडम) येथील रमित देबनाथ आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी नुकत्याच केलेल्या अभ्यासात निदर्शनास आणल्याप्रमाणे, भारतातील उष्णतेच्या लाटा ‘वारंवारता, तीव्रता आणि प्राणघातक प्रमाणात वाढत आहेत, ज्यामुळे सार्वजनिक आरोग्य, शेती आणि इतर सामाजिक-आर्थिक क्षेत्रांवर भार पडत आहे. या अभ्यासात असे सुचवण्यात आले आहे की हवामान बदलामुळे उष्णतेच्या लाटा वाढण्याची शक्यता असल्याने शाश्वत विकास उद्दिष्टांची प्रगती कमजोर झाली.

NDTV-CSDS सर्वेक्षण : कर्नाटकातील जनता केंद्र आणि राज्यातील भाजपा सरकारवर किती समाधानी?

उष्णतेच्या निर्देशांकाचा अंदाज लावताना, अभ्यासात असे दिसून आले की देशातील जवळपास 90 टक्के भाग ‘उष्णतेच्या लाटेच्या प्रभावापासून धोक्याच्या क्षेत्रात’ आहे. हवामान असुरक्षितता निर्देशांकानुसार, देशातील सुमारे 20 टक्के भाग ‘हवामान बदलासाठी अत्यंत असुरक्षित’ आहेत.

महाराष्ट्र सरकारच्या ताज्या हिट वेव्ह ऍक्शन प्लॅन मध्ये असेही नमूद करण्यात आले आहे की, गेल्या काही वर्षांत तीव्र उष्णतेच्या लाटेचा धोका असलेल्या जिल्ह्यांची संख्या वाढली आहे. सध्या, राज्य सरकारचा आपत्ती व्यवस्थापन विभाग सर्व जिल्ह्यांचा तुलनात्मक अभ्यास करण्यासाठी मागील 25 वर्षांच्या आकडेवारीचे मूल्यांकन करत आहे जेणेकरून ते गंभीर, मध्यम आणि कमी असुरक्षित असे वर्गीकरण करता येईल.

या प्रक्रियेला तीन/चार महिने लागतील. तो अभ्यास झाल्यानंतर, राज्य सरकारचा जिल्हानिहाय कृती आराखडा तयार करण्याची योजना आहे. मात्र, विभागाकडून आतापर्यंत संकलित करण्यात आलेली आकडेवारी हीटवेव्ह अॅक्शन प्लॅनमध्ये समाविष्ट करण्यात आली आहे. उष्णतेच्या लाटेमुळे, ज्याला ‘मूक आपत्ती’ मानले जाते, महाराष्ट्रातील विविध प्रशासकीय विभागातील तापमान हळूहळू वाढण्याचा अंदाज आहे.

विदर्भ प्रदेशाचा विचार करता, अंदाजानुसार, नागपूर विभागाचे सरासरी वार्षिक तापमान 2030 पर्यंत 27.19 अंश सेल्सिअसवरून 1.18-1.40 अंशांनी वाढण्याची शक्यता आहे. 2050 पर्यंत तापमान 1.95-2.20 अंशांनी वाढण्याचा अंदाज आहे. 2070 पर्यंत ते 2.88-3.16 अंशांनी वाढू शकते. अमरावती विभागाच्या बाबतीत, 2030 पर्यंत सरासरी वार्षिक तापमान 27.21 वरून 1.44-1.64 अंशांनी वाढण्याचा अंदाज आहे.

एका अभ्यासानुसार, असे दिसून आले आहे की 2018 मध्ये ‘गंभीर उष्णतेची प्रवण’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या 15 जिल्ह्यांतील एकूण 790 व्यक्तींना रुग्णालयात दाखल करण्यात आले होते. 2019 मध्ये हा आकडा 849 वर पोहोचला. पुढील तीन वर्षांसाठी हा आकडा 2019 च्या पातळीपेक्षा खाली होता.

कोविड-19 साथीच्या आजारामुळे आरोग्य सेवेबाबत अधिक जागरूकतेमुळे ही घट झाल्याचे सूत्रांनी सांगितले. तथापि, या तीन वर्षांत, 2020 ते 2022 पर्यंत, उष्णतेच्या लाटेमुळे रूग्णालयात दाखल झालेल्यांची संख्या 2019 च्या खाली असतानाही हळूहळू वाढतच गेली.