द फोकस एक्सप्लेनर : 3 वर्षांत सरकारने 2 हजार रुपयांच्या किती नोटा छापल्या, त्या अचानक कुठे गायब झाल्या? वाचा तुमच्या प्रश्नांची उत्तरे

By, Pravin Pawar - May 20, 2023 12:30:06

0

रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने (RBI) 2000 रुपयांची नोट चलनातून बाद केल्याची घोषणा केली आहे. RBI ने बँकांना 2000 रुपयांच्या नोटा तत्काळ जारी करणे थांबवण्याचा सल्ला दिला आहे. तथापि, 2000 रुपयांच्या नोटा लीगल टेंडर म्हणून सुरू राहतील. मिळालेल्या माहितीनुसार, RBI ने क्लीन नोट पॉलिसी अंतर्गत हा निर्णय घेतला आहे. या नोटा 30 सप्टेंबरपर्यंत वैध राहतील, असे आरबीआयने म्हटले आहे.The Focus Explainer How many 2000 rupee notes were printed by the government in 3 years, where did they suddenly disappear? Read answers to your questions

या दोन हजारांच्या नोटा 2016 मध्ये सुरू झाल्या. जेव्हा केंद्र सरकारने 500 आणि 1000 च्या नोटांवर बंदी घातली होती. मात्र, नंतर 500 च्या नव्या नोटा नक्कीच जारी करण्यात आल्या. आता बाजारात फक्त 500, 200, 100, 50, 10, 20 च्या नोटा चलनात आहेत.

द फोकस एक्सप्लेनर : कसा होतो हिंडेनबर्गचा रिपोर्ट, अमाप कमाई करणारे कोण आहेत नॅथन अँडरसन? वाचा सविस्तर

द फोकस एक्सप्लेनरमध्ये जाणून घ्या की, 2016 नंतर, RBI ने 2000च्या नोटा कधी आणि किती छापल्या? नोटा कुठे गायब झाल्या? 2000 च्या किती बनावट नोटा पकडल्या?

2000 च्या नोटा 2016 नंतर चलनात आल्या

रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाच्या वार्षिक अहवालानुसार 2016 च्या नोटाबंदीनंतर 1.3 लाख कोटी काळा पैसा बाहेर आला. जेव्हा 500 आणि 1000 रुपयांच्या नोटांवर बंदी घालण्यात आली होती. तेव्हाच RBI ने 2000 रुपयांच्या नोटा बाजारात आणल्या. 2016 पासून 500 आणि 2000 च्या एकूण 6,849 कोटी नोटा छापण्यात आल्या आहेत.

2018-19 मध्ये दोन हजाराच्या नोटांची शेवटची छपाई करण्यात आली होती. 2016-17 मध्ये पहिल्यांदाच दोन हजार रुपयांच्या 350 कोटी नोटा छापण्यात आल्याचे आकडेवारी सांगते. दुसऱ्या वर्षी मोठी घसरण झाली. 2017-18 मध्ये केवळ 15.10 कोटी दोन हजार रुपयांच्या नोटा छापण्यात आल्या. गेल्या वेळी 2018-19 मध्ये दोन हजार रुपयांच्या 4.70 कोटी नोटा छापण्यात आल्या होत्या.

वर्ष -2000 च्या छापलेल्या नोटा-500च्या छापलेल्या नोट
2016-17-350 कोटी- 726 कोटी
2017-18 – 15.10 कोटी – 969 कोटी
2018-19 – 4.70 कोटी – 1147 कोटी
2019-20 – 00-1200 कोटी
2020-21 – 00 – 1157 कोटी
2021-22 – 00 – 1280 कोटी
एकूण – 370 कोटी – 6479 कोटी

यावरून लक्षात येते की, 2018 मध्येच रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने 2000च्या नोटांची छपाई बंद करण्याचा निर्णय घेतला होता.

2000 च्या किती नोटा गायब झाल्या?

डिसेंबर 2022 मध्ये एका प्रश्नाच्या उत्तरात केंद्र सरकारने 2000 च्या नोटांचे चलन कमी झाल्याचे सांगितले होते. 6 वर्षांत दोन हजार रुपयांच्या 102 कोटी नोटा नष्ट झाल्या. यानंतर उरलेल्या नोटा चलनात यायला हव्या होत्या, मात्र 54 कोटी नोटा गायब आहेत. 2021-22 मध्ये दोन हजार रुपयांच्या केवळ 214.2 कोटी नोटा चलनात होत्या. गहाळ झालेल्या 2000 रुपयांच्या 54 कोटी नोटांची किंमत सुमारे 1.08 लाख रुपये आहे. आता सरकारच्या या निर्णयामुळे या नोटा सहज ओळखता येणार आहेत.

केंद्र सरकारने असेही सांगितले होते की 2016-17 या आर्थिक वर्षात देशात 13.10 लाख कोटी रुपये चलनात होते. त्यापैकी 2,000 रुपयांच्या नोटांचे मूल्य 6.57 लाख कोटी रुपये म्हणजेच 50.2 टक्के इतके होते. 2021-22 मध्ये ते फक्त 13.8 टक्क्यांवर आले. त्यावेळी देशात एकूण 31.06 लाख कोटी रुपयांच्या नोटा चलनात होत्या आणि त्यापैकी 2000 रुपयांच्या फक्त 4.28 लाख कोटी रुपयांच्या नोटा चलनात होत्या.

आरबीआयने नोटांची छपाई थांबवली, पण बनावट नोटांची छपाई सुरू झाली

आरबीआयने 2019-20 पासूनच दोन हजार रुपयांच्या नोटांची छपाई थांबवली होती, पण दरम्यानच्या काळात बनावट नोटांचा धंदा जोरात वाढला. बांगलादेश आणि पाकिस्तानमध्ये मोठ्या प्रमाणावर बनावट नोटा छापल्या जाऊ लागल्या. आकडेवारीही हे सिद्ध करतात. नॅशनल क्राइम रेकॉर्ड ब्युरोच्या आकडेवारीनुसार, देशातील अनेक एजन्सींनी 2022 पर्यंत सुमारे 245.33 कोटी रुपयांच्या बनावट नोटा जप्त केल्या आहेत. 2021 मध्ये 20.21 कोटी किमतीच्या 3.10 लाखांहून अधिक बनावट नोटा जप्त करण्यात आल्या होत्या. यापूर्वी 2020 मध्ये 92.17 कोटी किमतीच्या 8.34 लाख बनावट नोटा सापडल्या होत्या. जप्त करण्यात आलेल्या बनावट नोटांपैकी सर्वाधिक 2,000 रुपयांच्या नोटा होत्या.