संघर्षग्रस्त जम्मू-काश्मिरात दरवळतोय लॅव्हेंडरचा सुगंध, जांभळ्या क्रांतीने खोऱ्यातील रहिवाशांची समृद्धीकडे वाटचाल

By, Pravin Pawar - July 26, 2022 10:30:02

0

प्रतिनिधी

श्रीनगर : संघर्षग्रस्त जम्मू-काश्मीरमध्ये समृद्धीचा, शांततेचा एक नवा सुगंध दरवळत आहे. काश्मीर हिमालयात जांभळ्या रंगाची क्रांती होऊ लागली आहे. शेतकरी त्यांच्या शेतात सुगंधी वनस्पती लॅव्हेंडर किंवा लॅव्हंडुला लावतात म्हणून डोलणाऱ्या पर्वतांच्या निसर्गरम्य लँडस्केपला जांभळा रंग मिळतो.The fragrance of lavender wafts through the conflict-torn Jammu and Kashmir, the residents of the valley are moving towards prosperity with the Purple Revolution.

याबाबत केंद्रीय मंत्री डॉ. जितेंद्र सिंह म्हणतात की, हे एक नवीन उच्च-मूल्याचे पीक आहे जे इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ इंटिग्रेटिव्ह मेडिसिन (IIIM), जम्मू, वैज्ञानिक आणि औद्योगिक संशोधन परिषद (CSIR), नवी दिल्ली द्वारे सादर केले गेले आहे. ‘हा खऱ्या अर्थाने विज्ञानाच्या नेतृत्वाखालील लोकांचा पुढाकार आहे आणि जय जवान, जय किसान, जय विज्ञान, जय अनुसंधन याचे उत्तम उदाहरण आहे.

जम्मू-काश्मिरात लवकरच विधानसभा निवडणुका : राजनाथ म्हणाले- परिसीमन पूर्ण, निवडणूक प्रक्रिया वर्षअखेरीस सुरू होण्याची शक्यता

लॅव्हेंडर शेतीमुळे तरुणाई दहशतवादापासून दूर

विशेष म्हणजे, भारतीय लष्करदेखील सक्रियपणे लॅव्हेंडरच्या लागवडीला प्रोत्साहन देत आहे, कारण फायदेशीर रोजगार ऑपरेशन सद्भावनाद्वारे तरुणांना दहशतवादापासून दूर ठेवू शकतो. जम्मूचा भदरवाह प्रदेश हा जांभळ्या क्रांतीचा संपूर्ण बहर पाहणारा एक भाग आहे. काही काळापूर्वी याच नावाच्या या गावात पहिला लॅव्हेंडर फेस्टिव्हल साजरा करण्यात आला.

लॅव्हेंडर व्हॅली ऑफ इंडिया

भदरवाहला ‘लॅव्हेंडर व्हॅली ऑफ इंडिया’ हे नाव मिळाले आहे. सुमारे 10 वर्षांपूर्वी अरोमा मिशन नावाच्या केंद्र सरकारच्या नेतृत्वाखालील प्रयत्नांचा एक भाग म्हणून लैव्हेंडरची लागवड सुरू करण्यात आली होती. आज भदरवाह प्रदेशात, सुमारे 1500 कुटुंबांनी पीक स्वीकारले आहे आणि 2021 मध्ये या “लव्हेंडर नगरी” मध्ये 3 कोटी रुपये किमतीचे सुमारे 1000 किलोग्रॅम लव्हेंडर तेल तयार केले गेले. आयआयआयएमचे संचालक डॉ. डी. श्रीनिवास रेड्डी म्हणतात, ही एक चांगली ‘लॅब टू लँड’ यशोगाथा आहे.

आयातीकडून निर्यातदार बनण्याचा निर्धार

लॅव्हेंडर ही भूमध्यसागरीय वनस्पती आहे आणि त्याच्या फुलांमधून काढलेले तेल अत्यंत मौल्यवान आहे आणि उच्च श्रेणीतील कॉस्मेटिक आणि परफ्यूमरी उत्पादनांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरले जाते. युरोपचा मोठा भाग, विशेषत: दक्षिण फ्रान्स आणि बल्गेरिया, हे लॅव्हेंडर लागवडीचे प्रसिद्ध केंद्र आहेत. जगभरात दरवर्षी तयार होणाऱ्या लॅव्हेंडर तेलाचे अंदाजे मूल्य सुमारे यूएस डॉलर 50 दशलक्ष आहे. भारत हा लॅव्हेंडर तेलाचा निव्वळ आयातदार आहे आणि गेल्या आर्थिक वर्षात देशांतर्गत गरजा भागविण्यासाठी सुमारे 1,000 कोटी रुपयांचे लव्हेंडर तेल आयात करण्यात आले.

एक किलो तेलाला 10 हजारापर्यंत दर

लव्हेंडर हे पीक म्हणून स्वीकारणाऱ्या भदेरवाहमधील पहिल्या शेतकऱ्यांपैकी एक भारत भूषण होते. 2012 मध्ये त्यांनी एक चतुर्थांश एकर लागवड करून लहान सुरुवात केली. आज ते पाच एकर जमिनीवर लॅव्हेंडरची लागवड करत आहेत. त्याचे प्रत्येक किलो तेल सुमारे 10,000 रुपयांना विकले जाते आणि नफा भरीव असू शकतो.

या एकत्रित प्रयत्नांमुळे जम्मू आणि काश्मीरमध्ये एक प्रकारची “जांभळी क्रांती” झाली आहे. लॅव्हेंडर वनस्पतीचे भारतात नैसर्गिकीकरण करण्यात आले आहे. ही एक कठोर वनस्पती आहे जी खराब झालेल्या मातीत वाढू शकते. याव्यतिरिक्त, ते कीटक आणि रोगांना प्रतिरोधक आहे. एकदा वाळल्यानंतर ते तिसऱ्या वर्षी लॅव्हेंडर तेल देण्यास सुरुवात करते आणि दोन दशकांपर्यंत टिकू शकते कारण ही एक कठोर बारमाही वनस्पती आहे. फुलांमुळे शेताला एक वैशिष्ट्यपूर्ण जांभळा रंग येतो आणि या फुलांमुळेच साध्या हायड्रो स्टीम डिस्टिलेशननंतर तेल मिळते. हाय-एंड परफ्यूम, साबण आणि अगदी खाद्यपदार्थांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरल्या जाणार्‍या, लॅव्हेंडर तेलाचा वापर अरोमा थेरपीमध्ये देखील केला जातो.

भारतीय लष्कराच्या मते, ऑपरेशन सद्भावना (सद्भावना) हा जम्मू आणि काश्मीरमध्ये पाकिस्तानने प्रायोजित आणि प्रवृत्त केलेल्या दहशतवादामुळे प्रभावित झालेल्या लोकांच्या आकांक्षा पूर्ण करण्यासाठी हाती घेतलेला एक अनोखा मानवी उपक्रम आहे. हे अनोखे ऑपरेशन जम्मू आणि काश्मीरमधील लोकसंख्येच्या मोठ्या भागाला मदत करते. लेफ्टनंट कर्नल निशांत कच्च्या लॅव्हेंडर तेलाची विक्री करण्याऐवजी स्थानिक शेतकऱ्यांना कॉस्मेटिक उत्पादने बनविण्यात मदत करून लॅव्हेंडर लागवडीमध्ये मूल्यवर्धनासाठी भारत भूषण यांच्यासोबत सक्रियपणे काम करतात.

भारत आज लॅव्हेंडर तेलाचा निव्वळ आयातदार आहे आणि त्याच्या विस्तारित उपक्रमांद्वारे IIIM जम्मूने भारताला लॅव्हेंडर तेलाचा निव्वळ निर्यातदार बनवण्याचे लक्ष्य ठेवले आहे.