राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाला शंभर वर्षे पूर्ण होताना केवळ भव्य दिव्य समारंभात अडकता सामंजस्यपूर्ण आणि संघटित भारताचा आदर्श सगळ्या जगापुढे ठेवायचा संकल्प घेऊ या!!, अशा जबरदस्त ध्येयाचे चिंतन राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे सहकार्यवाह दत्तात्रय भोसबळे यांनी गुढीपाडव्याच्या निमित्ताने स्वयंसेवकांसमोर मांडले. ते असे : (RSS)
राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ (RSS) आपल्या देशसेवेचे शतक पूर्ण करत असताना, संघ या महत्त्वाच्या टप्प्याकडे कशा प्रकारे पाहतो याबद्दल देशात आणि सगळ्या जगात कुतूहल आहे. पण संघाची स्थापना झाल्यापासून आत्तापर्यंत कुठल्याही महत्त्वपूर्ण प्रसंगी केवळ प्रसंगी उत्सव साजरा करण्याऐवजी आत्मपरीक्षण करण्याची आणि कार्यासाठी पुन्हा समर्पित होण्याची संधी स्वयंसेवकांना मिळते. या चळवळीला मार्गदर्शन करणाऱ्या महान संत व्यक्ती आणि निस्वार्थपणे या प्रवासात सामील झालेल्या स्वयंसेवक आणि त्यांच्या कुटुंबांच्या योगदानाची दखल घेण्याची ही एक संधी आहे. संघाचे संस्थापक डॉ. केशव बळीराम हेडगेवार यांची जयंती – जी हिंदू दिनदर्शिकेचा पहिला दिवस, वर्ष प्रतिपदा आहे – यापेक्षा अधिक चांगले औचित प्रसंग असू शकत नाही. भविष्यातील सामंजस्यपूर्ण आणि एकत्रित भारतासाठी शंभर वर्षांच्या प्रवासाला पुन्हा भेट देणे आणि जागतिक शांतता आणि समृद्धीसाठी संकल्प करणे हे समयोचित ठरेल.
डॉ. हेडगेवार हे जन्मजात देशभक्त होते आणि देशभक्ती बिनशर्त आणि शुद्ध समर्पण या भावना बालपणापासूनच त्यांनी अंगीकारल्या होत्या. कोलकाता येथे वैद्यकीय शिक्षण पूर्ण करेपर्यंत, भारताला ब्रिटिशांच्या जोखडातून मुक्त करण्यासाठी स्वातंत्र्यलढ्यात भाग घेतला होता. यामध्ये ते सशस्त्र क्रांतीपासून सत्याग्रहापर्यंत सर्व प्रकारच्या आंदोलनांमध्ये हिरीरीने सामील झाले होते. ज्याप्रमाणे आपण त्यांना संघ वर्तुळात आदराने डॉक्टरजी म्हणतो, त्यांनी स्वातंत्र्य लढ्यातील त्या सर्व मार्गांचा आदर केला होता आणि त्यापैकी कोणालाही त्यांनी कमी लेखले नव्हते. सामाजिक सुधारणा किंवा राजकीय स्वातंत्र्य त्या वेळी चर्चेचा केंद्रबिंदू होता. त्याच वेळी, भारतीय समाजाचे डॉक्टर म्हणून, त्यांनी आम्हाला स्वातंत्र्य गमावण्यास कारणीभूत असलेल्या मूलभूत समस्यांचे अचूक निदान केले आणि चिरस्थायी उपाय शोधण्याचा निर्णय घेतला. दैनंदिन जीवनातील देशभक्तीचा अभाव, संकुचित अस्मितांमुळे सामूहिक राष्ट्रीय चारित्र्याचे अधःपतन आणि सामाजिक जीवनातील शिस्तीचा अभाव ही परकीय आक्रमकांना भारतात पाय रोवण्याची मूळ कारणे असल्याचे त्यांना जाणवले.
सततच्या आक्रमणांमुळे लोकांची आपल्या गौरवशाली इतिहासाची सामूहिक स्मृती हरवल्याची जाणीव त्यांना झाली. त्यामुळे आपल्या संस्कृती आणि ज्ञान परंपरेबद्दल लोकांमध्ये निराशावाद आणि न्यूनगंड निर्माण झाला होता. ही समस्या एवढी मोठी होती की, केवळ काही नेत्यांच्या नेतृत्वाखाली केवळ राजकीय आंदोलन करून सुटण्यासारखे नव्हती. त्यामुळे त्यांनी लोकांना राष्ट्रासाठी जगण्यासाठी प्रशिक्षित करण्याचे सातत्यपूर्ण प्रयत्न करण्याची प्रणाली तयार करण्याचा निर्णय घेतला. राजकीय संघर्षाच्या पलीकडे जाऊन या दूरदृष्टीच्या विचारांचे फळ म्हणजे शाखा पद्धतीवर आधारित संघाचे नाविन्यपूर्ण आणि अद्वितीय कार्य आहे.
– संघाकडून अपेक्षा
राजकीय स्वातंत्र्य लढ्यात सहभागी होत असताना आणि इतरांना तसे करण्यास प्रोत्साहित करत असताना, डॉ. हेडगेवार यांनी संपूर्ण समाजाला संघटित करण्यासाठी ही प्रशिक्षण पद्धत विकसित केली, समाजातील संघटना तयार करण्यासाठी नाही. आज शंभर वर्षांनंतर, हजारो तरुण डॉ. हेडगेवारांनी दाखवलेल्या मार्गावर चालत आहेत आणि राष्ट्रीय कार्यासाठी स्वतःला समर्पित करण्यास तयार आहेत. समाजाने संघाला स्वीकारले आणि अपेक्षा व्यक्त केल्या ही खऱ्या अर्थाने डॉक्टरजींची दृष्टी आणि त्यांनी विकसित केलेल्या कार्यप्रणालीला मिळालेली मान्यता आहे.
या चळवळीचा आणि तत्त्वज्ञानाचा प्रगतीशील विकास म्हणजे चमत्कारापेक्षा कमी नाही. जेव्हा इंग्रजी शिक्षण घेतलेले बहुतेक उच्चभ्रू लोक राष्ट्रवादाच्या यूरोपियन कल्पनेने प्रभावित झाले होते, ज्यांची राष्ट्रवादाची संकल्पना संकुचित, प्रादेशिक आणि व्यापक समूहांना वगळणारी होती, तेव्हा हिंदुत्वाची संकल्पना आणि राष्ट्राची परिकल्पना समजावून सांगणे सोपे नव्हते. डॉ. हेडगेवार यांनी कुठल्या विचारधारेचे पुस्तकी सिद्धांत मांडले नाहीत, परंतु त्यांनी कृती कार्यक्रमाचे बीज स्वरूपात दिले, जे संघाच्या प्रवासात मार्गदर्शक ठरले. त्यांच्या हयातीत संघाचे कार्य भारताच्या सर्व प्रदेशात पोहोचले.
जेव्हा भारताला स्वातंत्र्य मिळाले आणि त्याच वेळी दुर्दैवाने धार्मिक आधारावर भारताची फाळणी झाली, तेव्हा पाकिस्तानमधील हिंदू लोकसंख्येला वाचवण्याच्या आणि सन्मानाने त्यांचे पुनर्वसन करण्याच्या कार्यासाठी संघ झोकून देऊन काम केले. संघटनेसाठी संघटनेचा मंत्र राष्ट्रीय जीवनातील विविध क्षेत्रांमध्ये संघटनात्मक ऊर्जा प्रसारित करण्यात बदलला. स्वयंसेवक ही संकल्पना, जी समाजासाठी जबाबदारी आणि कर्तव्याची भावना आहे, शिक्षण ते कामगार ते राजकारण या क्षेत्रांमध्ये आपली उपस्थिती दर्शवू लागली. राष्ट्रीय आदर्शांच्या प्रकाशात प्रत्येक गोष्टीची पुनर्रचना करणे आवश्यक आहे, यासाठी दुसरे सरसंघचालक श्री गुरुजी यांनी पुढच्या टप्प्यात मार्गदर्शक केले. भारत ही एक प्राचीन सभ्यता आहे, जी आपल्या आध्यात्मिक परंपरांवर आधारित मानवतेच्या हितासाठी भूमिका बजावण्यास नियत आहे. जर भारताला वैश्विक सामंजस्य आणि एकतेच्या कल्पनांवर आधारित भूमिका बजावायची असेल, तर भारताच्या सामान्य जनतेने त्या ध्येयासाठी स्वतःला तयार करणे आवश्यक आहे. श्री गुरुजींनी त्यासाठी एक मजबूत वैचारिक पाया प्रदान केला. (RSS)
– हिंदू सुधारणावादी अजेंड्याला गती
जेव्हा भारतातील सर्व पंथांनी कोणत्याही प्रकारच्या भेदभावाला धार्मिक मान्यता नसल्याचे उघडपणे जाहीर केले, तेव्हा हिंदू समाजाच्या सुधारणावादी अजेंड्याला नवीन गती मिळाली. आणीबाणीच्या काळात जेव्हा संविधानावर क्रूरपणे हल्ला झाला, तेव्हा शांततापूर्ण मार्गाने लोकशाहीची पुनर्स्थापना करण्याच्या लढ्यात संघ स्वयंसेवकांनी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. संघाने शाखा संकल्पनेतून समाजाच्या धार्मिक शक्तीला आवाहन करून सेवा कार्यात गुंतून गेल्या ९९ वर्षांत महत्त्वपूर्ण प्रगती केली आहे. राम जन्मभूमी मुक्तीसारख्या चळवळींनी सांस्कृतिक मुक्तीसाठी भारतातील सर्व विभाग आणि प्रदेशांना जोडले. राष्ट्रीय सुरक्षेपासून सीमा व्यवस्थापनापर्यंत, सहभागी शासनापासून ग्रामीण विकासापर्यंत, राष्ट्रीय जीवनाचा कोणताही पैलू संघ स्वयंसेवकांनी अस्पर्श ठेवलेला नाही. सर्वात मोठा आनंद म्हणजे समाज या पद्धतशीर बदलाचा भाग होण्यासाठी पुढे येत आहे.
आज प्रत्येक गोष्टीकडे फक्त राजकीय दृष्टिकोनातून पाहण्याची प्रवृत्ती असली तरी, संघ अजूनही समाजाच्या सांस्कृतिक जागृतीवर आणि योग्य विचारसरणीचे लोक आणि संघटनांचे मजबूत नेटवर्क तयार करण्यावर लक्ष केंद्रित करत आहे. सामाजिक परिवर्तनात महिलांचा सहभाग आणि कौटुंबिक संस्थेची पावित्र्य पुनर्संचयित करणे हे गेल्या काही वर्षांपासून संघाचे लक्ष आहे. संघाने लोकमाता अहिल्याबाई होळकर यांच्या त्रिशताब्दी सोहळ्याच्या आवाहनानंतर भारतभर पंचवीस लाखांहून अधिक लोकांच्या सहभागातून सुमारे १०००० कार्यक्रम आयोजित केले – हे आपण आपल्या राष्ट्रीय प्रतीकांना एकत्रितपणे कसे साजरे करत आहोत याचा पुरावा आहे.
आता जेव्हा संघाचे कार्य शंभराव्या वर्षात प्रवेश केला, तेव्हा संघाने राष्ट्र उभारणीचे मुख्य मनुष्य-निर्माण कार्य तालुका आणि गाव पातळीपर्यंत नेण्याचा निर्णय घेतला. पद्धतशीर नियोजन आणि अंमलबजावणीसह गेल्या एका वर्षात 10 हजार शाखांची भर पडणे हे संघाच्या दृढनिश्चयाचे आणि समाजाने संघाला स्वीकारल्याचे प्रतीक आहे. प्रत्येक गाव आणि वस्तीपर्यंत पोहोचण्याचे ध्येय अजूनही अपूर्ण कार्य आहे आणि ते आत्मपरीक्षणाचा विषय आहे. पंच-परिवर्तन – परिवर्तनाचा पंचसूत्री कार्यक्रम – पुढील वर्षांमध्ये मुख्य लक्ष केंद्रित राहील. शाखा नेटवर्कचा विस्तार करत असताना, संघाने नागरी कर्तव्ये, पर्यावरणपूरक जीवनशैली, सामाजिक सौहार्दपूर्ण आचरण, कौटुंबिक मूल्ये आणि स्व-जागरूकतेच्या भावनेवर आधारित पद्धतशीर परिवर्तनावर लक्ष केंद्रित केले आहे, जेणेकरून प्रत्येकजण परं वैभवं नेतुमेतत् स्वराष्ट्रं- आपल्या राष्ट्राला गौरवाच्या शिखरावर नेण्याच्या मोठ्या कार्यात योगदान देईल.
गेल्या शंभर वर्षांत, राष्ट्रीय पुनर्बांधणीची चळवळ म्हणून संघाने दुर्लक्ष आणि उपहासापासून उत्सुकता आणि स्वीकृतीपर्यंतचा प्रवास केला आहे.
– सज्जनशक्तीचे संघटन
संघाचा केवळ कोणालाही विरोध करण्यावर विश्वास नाही. उलट संघाला असा विश्वास आहे की, एके दिवशी संघाच्या कार्याला विरोध करणारे कोणीही संघात येऊन सहज सामील होईल. जेव्हा जग हवामान बदलापासून हिंसक संघर्षांपर्यंत अनेक आव्हानांशी झुंजत आहे, तेव्हा भारताचे प्राचीन आणि अनुभवात्मक ज्ञान त्या समस्यांवर तोडगा काढण्यासाठी अत्यंत सक्षम आहे. पण हे प्रचंड आणि अपरिहार्य कार्य तेव्हाच शक्य आहे, जेव्हा भारत मातेच्या प्रत्येक मुलाला ही भूमिका समजेल आणि इतरांना अनुकरण करण्यास प्रेरणा देणारे देशांतर्गत मॉडेल तयार करण्यासाठी योगदान देईल. धार्मिक लोकांच्या (सज्जन शक्ती) नेतृत्वाखाली संपूर्ण समाजाला एकत्र घेऊन, एक सामंजस्यपूर्ण आणि संघटित भारताचा आदर्श जगासमोर सादर करण्याच्या या संकल्पात आपण सामील होऊ या!!
To be published, comments must be reviewed by the administrator.*
Our website uses cookies to improve your experience. Learn more
Download App