MiG-21 : मिग-21 लढाऊ विमाने 26 सप्टेंबर रोजी निवृत्त होणार; 62 वर्षांपूर्वी हवाई दलात सामील, तीन युद्धांमध्ये घेतला भाग

By, Pravin Wankhade - September 21, 2025 12:00:32

0

वृत्तसंस्था

नवी दिल्ली : MiG-21 भारतीय हवाई दलाचा कणा मानले जाणारे मिग-२१ विमान २६ सप्टेंबर रोजी निवृत्त होणार आहे. ६२ वर्षांच्या सेवेत त्यांनी १९७१ च्या युद्धात, कारगिलमध्ये आणि इतर अनेक मोहिमांमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावली.MiG-21

आता त्याची जागा तेजस एलसीए मार्क १ए घेईल. या लढाऊ विमानाला चंदीगड एअरबेसवर निरोप देण्यात येईल, ज्यामुळे त्याच्या सेवेचा अधिकृत शेवट होईल.MiG-21

मिग-२१ जेट पहिल्यांदा १९६३ मध्ये भारतीय हवाई दलात समाविष्ट करण्यात आले. ते भारताचे पहिले सुपरसॉनिक जेट होते, म्हणजेच ते ध्वनीच्या वेगापेक्षा (३३२ मीटर प्रति सेकंद) वेगाने उडू शकते.MiG-21

राजस्थानमधील बिकानेर येथील नल एअर बेसवर लढाऊ विमानांच्या शेवटच्या दोन स्क्वॉड्रन (३६ मिग-२१) तैनात आहेत. त्यांना क्रमांक ३ स्क्वॉड्रन कोब्रा आणि क्रमांक २३ स्क्वॉड्रन पँथर्स म्हणून ओळखले जाते.MiG-21

CM Fadnavis : सीएम फडणवीसांनी केली पडळकरांची कानउघाडणी, म्हणाले- आक्रमकपणा दाखवताना भान राखण्याची गरज

१९६५ च्या भारत-पाकिस्तान युद्धात, १९७१ च्या बांगलादेश मुक्ती युद्धात आणि १९९९ च्या कारगिल युद्धात मिग-२१ जेटने महत्त्वाची भूमिका बजावली होती. आता त्याची जागा तेजस एमके१ए लढाऊ विमान घेईल.

संरक्षण मंत्रालयाच्या आकडेवारीनुसार, ४०० हून अधिक मिग-२१ विमाने कोसळली आहेत, ज्यात २०० हून अधिक वैमानिकांचा मृत्यू झाला आहे. म्हणूनच या लढाऊ विमानाला “उडणारी शवपेटी” आणि “विधवा बनवणारी” असे टोपणनाव देण्यात आले.

भारताने ९०० मिग-२१ विमाने खरेदी केली, आता फक्त ३६ उरली

भारताने ९०० मिग-२१ लढाऊ विमाने खरेदी केली. त्यापैकी ६६० ही हिंदुस्तान एरोनॉटिक्स लिमिटेड (एचएएल) ने स्वदेशी बनावटीची होती. अहवालांनुसार, भारतीय हवाई दलाच्या ताफ्यात सध्या फक्त ३६ मिग-२१ लढाऊ विमाने शिल्लक आहेत. त्यांनी अनेक दशकांपासून उत्कृष्ट सेवा दिली आहे.

2021 नंतर MIG-21 7 वेळा क्रॅश झाले

५ जानेवारी २०२१: राजस्थानमधील सुरतगड येथे एक मिग विमान कोसळले. पायलट सुरक्षितपणे बाहेर पडला.
१७ मार्च २०२१: मध्य प्रदेशातील ग्वाल्हेरजवळ एक मिग-२१ बायसन विमान कोसळले. या अपघातात एका आयएएफ ग्रुप कॅप्टनचा मृत्यू झाला.
२० मे २०२१: पंजाबमधील मोगा येथे दुसरा मिग-२१ अपघात झाला, ज्यामध्ये पायलटचा मृत्यू झाला.
२५ ऑगस्ट २०२१: राजस्थानमधील बाडमेर येथे आणखी एक मिग-२१ विमान कोसळले. पायलट बचावण्यात यशस्वी झाला.
२५ डिसेंबर २०२१: राजस्थानमध्ये मिग-२१ बायसन विमान कोसळले, त्यात पायलटचा मृत्यू झाला.
२८ जुलै २०२२: राजस्थानातील बारमेर येथे एक मिग-२१ विमान कोसळले, त्यात दोन वैमानिकांचा मृत्यू झाला.
8 मे 2023: राजस्थानमधील हनुमानगड येथे मिग-21 विमान कोसळले. पायलट सुरक्षित आहे.

बालाकोट एअरस्ट्राईक दरम्यान विंग कमांडर अभिनंदन यांचे मिग विमान क्रॅश

फेब्रुवारी २०१९ मध्ये पुलवामा हल्ल्यात चाळीस भारतीय जवान शहीद झाले होते. दोन आठवड्यांनंतर, २६ फेब्रुवारी रोजी, हवाई दलाने बालाकोटमधील जैश-ए-मोहम्मदच्या दहशतवादी तळावर मिराज जेट विमानांचा वापर करून हवाई हल्ला केला.

त्यानंतर २७ फेब्रुवारी रोजी पाकिस्तानने भारतीय लष्करी प्रतिष्ठानांना लक्ष्य करण्याचा प्रयत्न केला. या हवाई हल्ल्यात विंग कमांडर अभिनंदन वर्धमान यांचे मिग-२१ बायसन देखील कोसळले. त्यांना पाकिस्तानने ओलीस ठेवले होते, परंतु नंतर भारताने त्यांना परत आणले.

रशिया आणि चीननंतर भारत हा मिग-२१ चा तिसरा सर्वात मोठा ऑपरेटर देश आहे. १९६४ मध्ये पहिले सुपरसॉनिक लढाऊ विमान म्हणून हे विमान हवाई दलात समाविष्ट करण्यात आले. सुरुवातीचे विमान रशियामध्ये तयार केले गेले आणि नंतर भारताने विमाने जोडण्याचे अधिकार आणि तंत्रज्ञान मिळवले.

तेव्हापासून, मिग-२१ ने १९७१ चे भारत-पाक युद्ध आणि १९९९ चे कारगिल युद्ध यासह अनेक घटनांमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. रशियाने १९८५ मध्ये विमानांचे उत्पादन बंद केले, परंतु भारत त्याचे अपग्रेडेड प्रकार वापरत आहे.