मार्चमध्ये उत्तर भारतात इतकी उष्णता का?

By, Pravin Pawar - March 22, 2022 09:00:36

0

विशेष प्रतिनिधी

नवी दिल्ली : सफदरगंज येथे रविवारी ३८ अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त तापमानाची नोंद झाली, जो राष्ट्रीय राजधानीसाठी मार्चमधील आतापर्यंतचा सर्वात उष्ण दिवस आहे. जम्मू आणि उत्तराखंडमध्ये गेल्या आठवड्यात थोड्या काळासाठी उष्णतेची लाट आली. राजस्थान गेल्या आठवडाभरापासून उष्णतेच्या लाटेत आहे. मार्चमध्ये उत्तर आणि वायव्य भारतात इतके गरम का होत आहे ? Why is it so hot in North India in March?

हिवाळ्यातील संक्रांतीनंतर सूर्य उत्तरेकडे कूच करून वसंत ऋतूमध्ये संक्रमण होत असताना, भारतातील कमाल तापमान दक्षिणेकडील भागांपासून सुरू होऊन मध्य आणि उत्तर भारतापासून सुरू होताना दिसते.

मार्च महिना हा भारतातील उन्हाळी हंगामाची सुरुवात आहे. या महिन्यादरम्यान, ओडिशा आणि गुजरात दरम्यान मध्य भारताच्या प्रदेशांमध्‍ये जास्तीत जास्त उष्ण क्षेत्र असते. येथे, मार्चमध्ये कमालीची उष्ण परिस्थिती निर्माण होऊ लागते.

एप्रिल आणि मेमध्ये कमाल तापमान शिखरावर असते आणि भारतीय हवामान विभाग (IMD) राजस्थान, पंजाब, हरियाणा, चंदीगड, दिल्ली, पश्चिम मध्य प्रदेश, उत्तर प्रदेश, छत्तीसगड, ओडिशा, महाराष्ट्रातील विदर्भ, पश्चिम बंगाल, किनारी आंध्र प्रदेश आणि तेलंगणा, गंगेच्या काही भागात पसरलेल्या भागास उष्णतेच्या लाटेचे क्षेत्र ओळखतो.

वायव्य भारतातील वाळवंटातून येणारे उष्ण वारे देखील मध्य भारतातील वाढत्या तापमानास कारणीभूत ठरतात.वायव्येकडील अनेक ठिकाणे आणि आग्नेय किनार्‍यालगतची शहरे दर हंगामात आठ दिवस उष्णतेची लाट नोंदवतात. तथापि, अतिउत्तर, ईशान्य आणि नैऋत्य भारतातील प्रदेशांना उष्णतेच्या लाटेचा धोका कमी असतो. या वर्षी, ताज्या उष्णतेच्या लाटेचा भौगोलिक विस्तार असामान्यपणे मोठा होता. उत्तर आणि वायव्य भारतासह जम्मू, कच्छ-सौराष्ट्र, राजस्थानसह काही भागांसह मध्य प्रदेश आणि उत्तराखंडमध्ये गेल्या आठवड्यात उष्णतेची लाट आली.

गेल्या काही दिवसांत, गुजरात, दक्षिण पाकिस्तानमधून आलेल्या दक्षिणेकडील वाऱ्यांनी उष्णता दक्षिण आणि नैऋत्य राजस्थानकडे नेली. तेथे कोणतेही सक्रिय पश्चिमी विक्षोभ नव्हते, ज्यामुळे थंड वारे येतात. परिणामी, जम्मू, राजस्थान आणि आसपासच्या भागात तापमान कायम सामान्यपेक्षा जास्त, राहिले, असे आयएमडी महासंचालक, मृत्यूंजय महापात्रा म्हणाले.

मोसमी संक्रमणासोबतच मान्सूनपूर्व सरींच्या अभावामुळे एकूणच गरम होण्यास हातभार लागला आहे. मार्चमध्ये देशातील बहुतांश भागात गडगडाटी वादळ आणि संबंधित पाऊस झालेला नाही, असे डॉ महापात्रा म्हणाले.

एकत्रित परिणाम म्हणजे संपूर्ण भारतातील मार्च (२१ मार्चपर्यंत) पावसाची तूट ८३ टक्के आहे. आतापर्यंत, केवळ केरळ (१४ टक्के) आणि अंदमान आणि निकोबार बेटांवर (५९९ टक्के) अतिरिक्त पावसाची नोंद झाली आहे, इतर सर्व राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेश कोरडे राहिले आहेत.

अंदमान सध्या ‘आसनी’चक्रीवादळाचा सामना करत आहे आणि जास्त पाऊस हा मुख्यतः वादळाशी संबंधित आहे.१८ मार्च रोजी, पूर्व अंटार्क्टिकासह पृष्ठभागावरील हवेचे तापमान सामान्यपेक्षा ४० अंश सेल्सिअसपर्यंत ऐतिहासिक होते. साधारणपणे, वर्षाच्या या वेळी सुमारे उणे ४५ ते उणे ५० अंश सेल्सिअस तापमान असते. तथापि, दक्षिण ध्रुवावर कुठेतरी उणे १८ आणि उणे १२ अंशांच्या दरम्यान नोंद झाली, ज्याला हवामान शास्त्रज्ञ अभूतपूर्व असे संबोधत आहेत.

गेल्या आठवड्यात, कॉनकॉर्डिया, अंटार्क्टिका पठारावर स्थित आणि भौगोलिक दक्षिणेपासून १६७० किमी अंतरावर असलेल्या स्थानकाने सामान्य तापमानापेक्षा ५० अंश जास्त तापमान नोंदवले. पश्चिमेकडील उबदार वारे दक्षिणेकडील महासागर ओलांडून अंटार्क्टिकाच्या अंतर्गत भागात पोहोचल्यामुळे ही परिस्थिती निर्माण झाली आहे.