Putin जागतिक राजकारणात अलीकडे अनेक बदल दिसत आहेत. अमेरिका, युरोप, चीन, भारत, मध्य पूर्व—या सर्व प्रदेशात नवी घडामोडी घडत आहेत. अशा वेळी रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांनी दिलेले इंटरव्यू विशेष लक्षवेधी ठरते. या मुलाखतीतील दहा मुद्दे केवळ रशियाचे विचारच मांडत नाहीत, तर सध्या जग कशा दिशेने जात आहे याचेही संकेत देतात.Putin
म्हणूनच पुतिन यांच्या वक्तव्यांचा सखोल अर्थ, त्याचे भारतावर आणि जगावर होणारे परिणाम, तसेच बदलत्या शक्ती-केंद्रांचे विश्लेषण आजच्या फोकस एक्सप्लेनरमध्ये पाहुयात…Putin
भारत—रशिया संबंधांचा नवा अध्याय
पुतिन यांनी स्पष्टपणे म्हटले की, भारत हा आमचा खरा मित्र आहे आणि आम्ही भारताबरोबरचे संबंध अधिक मजबूत करू.Putin
हे विधान ऐतिहासिक संदर्भात अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
भारत-रशिया संबंध हे स्वातंत्र्यानंतर सातत्याने स्थिर राहिले आहेत. 1971 च्या युद्धात रशियाने दिलेल्या मदतीपासून ते संरक्षण सहकार्य, अवकाश तंत्रज्ञान, ऊर्जा करार, आणि सध्या चालू असलेल्या S-400 क्षेपणास्त्र करारापर्यंत रशियाने भारताला दिलेला पाठिंबा महत्वाचा राहिला आहे.
आज जगात बहुध्रुवीय व्यवस्था उभी राहत असताना, पुतिन यांचे भारताविषयी सकारात्मक भाष्य हे दोन प्रमुख गोष्टी स्पष्ट करते—
1. भारताचा धोरणात्मक दर्जा वाढत आहे. 2. रशियाला भारताशी दीर्घकालीन भागीदारी कायम ठेवणे आवश्यक वाटते.
भारत सध्या अमेरिका, युरोप, जपान, आणि रशिया—सर्वांसोबत संतुलित संबंध ठेवत आहे. पुतिन यांचे संकेत भारतासाठी अधिक महत्त्वाचे ठरतात कारण रशिया भारताचा प्रमुख ऊर्जा पुरवठादार बनला आहे.
अमेरिका आणि युरोपला रशियाचा संकेत: “शक्ती-संतुलन बदलत आहे”
पुतिन यांनी मुलाखतीत वारंवार असे सांगितले की, जग आता एकाच केंद्राभोवती फिरत नाही. हे विधान थेट अमेरिकेला उद्देशून होते.
उदाहरणार्थ— * “युरोप अजूनही अमेरिकेवर अवलंबून आहे.” * “अमेरिका जगाचा पोलीस अधिकारी होऊ शकत नाही.” * “नव्या देशांचा प्रभाव वाढतोय.”
या विधानांमागे तीन मोठे संदेश आहेत:
1) अमेरिका-युरोप नेतृत्वावर प्रश्नचिन्ह
नाटोच्या विस्तारापासून ते युक्रेन युद्धापर्यंत रशियाचा ठाम युक्तिवाद असा आहे की अमेरिका अजूनही स्वतःला जागतिक नेता समजते. पुतिन यांना वाटते की हा काळ संपत आहे.
2) आशिया—जगाचे नव्या शक्तीचे केंद्र
चीन, भारत, दक्षिणपूर्व आशिया, आणि गल्फ देश यांच्या आर्थिक सामर्थ्यामुळे जागतिक बाजारपेठेचे केंद्र पश्चिमेतून पूर्वेकडे सरकत आहे.
3) युरोपचे ‘अंतर्गत द्वंद्व’
युरोपियन युनियनमधील मतभेद, उर्जेची कमतरता, आणि अमेरिकेवरची सुरक्षा-निर्भरता—या सर्व गोष्टी रशियाच्या दृष्टीने पश्चिमेसाठी कमकुवत ठरणाऱ्या आहेत.
पुतिन यांच्या मुलाखतीत युरोपाविषयी दिसणारी निराशा ही फक्त राजकीय नाही, तर भविष्यातील आर्थिक समीकरणांचीही झलक आहे. रशियाचे तेल, वायू, खनिज—या संसाधनांपासून युरोप दूर गेला, याचे दिर्घकालीन परिणाम तिथल्या अर्थव्यवस्थेलाच भोगावे लागतील, असा त्यांचा सूर होता.
ट्रम्प यांचा उल्लेख: नवे समीकरण की सामरिक सिग्नल?
पुतिन यांनी अमेरिकेचे माजी अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांचा उल्लेख करताना त्यांच्याशी असलेल्या संवादाचे कौतुक केले. हा उल्लेख साधा नाही.
कारण ट्रम्प परत सत्तेवर येणार नाहीत, आणि तसे झाल्यास— * नाटोवर प्रश्न निर्माण होतील, * युक्रेनवरील अमेरिकेची भूमिका बदलू शकते, * भारत-अमेरिका-रशिया त्रिकोणाचे समीकरणही बदलू शकते.
पुतिन यांनी दिलेला हा ‘सॉफ्ट सिग्नल’ म्हणजे पश्चिमेला दाखवलेला एक संदेश— “ओव्हरकॉन्फिडंट राहू नका; अमेरिकेतच सत्ता बदलू शकते.” याचा अर्थ अमेरिका पाश्चिमात्य धोरणे स्थिर असतीलच असे नाही.
चीनवर पुतिन यांचा विश्वास—परंतु भारतासाठी याचा अर्थ वेगळा
मुलाखतीत पुतिन यांनी चीनसोबतच्या भागीदारीचे कौतुक केले. हा मुद्दा भारतासाठी महत्त्वाचा आहे कारण भारत-चीन तणाव कायम आहे. तथापि पुतिन यांची भूमिका दोन टप्प्यांत समजली पाहिजे. 1) चीन रशियासाठी आर्थिक जीवनरेखा आहे. युक्रेन युद्धानंतर रशियाला पश्चिमेकडून निर्बंध बसले. अशावेळी चीन हा त्यांचा सर्वात मोठा व्यापार भागीदार बनला. 2) भारत रशियासाठी सामरिक व विश्वासार्ह भागीदार आहे. भारत रशियन तेल खरेदी करणारा सर्वात मोठा देश बनला आहे. भारत रशियाकडील लष्करी तंत्रज्ञानावरही अवलंबून आहे.
या दोनही गोष्टींचा अर्थ असा— रशिया भारत-चीन दोन्ही देशांसोबत संबंध मजबूत ठेवू इच्छिते. याचा भारताला फायदा होतो कारण संतुलित राजकारणात भारत दोन्ही देशांकडून आपले हित साधू शकतो.
युक्रेन युद्धावरील पुतिन यांचे तर्क—रशियाची भूमिका बदलत नाही
पुतिन यांनी पुन्हा एकदा सांगितले— युद्ध आम्ही सुरू केले नाही. नाटोने रशियाला वेढा घालण्याचा प्रयत्न केला. आपल्या सुरक्षेसाठी आम्हाला पावले उचलावी लागली.
या मुद्द्यांचे उद्दिष्ट काय? 1. आंतरराष्ट्रीय पातळीवर रशिया स्वतःला रक्षणात्मक पक्ष म्हणून दाखवत आहे. 2. ते अमेरिका आणि नाटोला मुख्य जबाबदार धरत आहेत. 3. युद्ध संपवण्यासाठी पश्चिमेकडून प्रामाणिक चर्चा होणे आवश्यक असल्याचे ते सांगतात.
ही विधानं युक्रेनवरील पुढील राजनैतिक हालचालींचे संकेत असू शकतात. पुतिन यांना ठाऊक आहे की अमेरिका, युरोप, रशिया—तिघांनाही या युद्धाने थकवले आहे. त्यामुळे 2025–26 मध्ये चर्चेची प्रक्रिया सुरू होण्याची शक्यता वाढते.
जागतिक शक्ती-संतुलनातील मोठे बदल पुतिन यांच्या प्रत्येक विधानामागे एक व्यापक अर्थ आहे. या मुलाखतीतून पुढील पाच मोठे संकेत स्पष्ट दिसतात…
1. शक्तीच्या केंद्रात बदल अमेरिकेकेंद्रित जग आता बहुध्रुवीय होत आहे. आशिया, विशेषत: भारत आणि चीन, नव्या शक्तींचे केंद्र बनत आहेत.
2) ऊर्जा-राजकारणाचे महत्त्व वाढले रशियाचे तेल, गल्फचा प्रभाव, आणि भारताचा वाढता ऊर्जा वापर. ही तिन्ही वैश्विक शक्ती-समीकरणाला नवे वळण देत आहेत.
3) संरक्षण उद्योगात नव्या संधी रशिया सध्या निर्बंधांमुळे नवीन बाजार शोधत आहे. भारतुकडील संरक्षण सहकार्य वाढण्याची दाट शक्यता आहे.
4) युरोपमध्ये गोंधळ, अमेरिकेत राजकीय अनिश्चितता, यामुळे जगातील नेतृत्व सूक्ष्मपणे पूर्वेकडे सरकत आहे.
5) भारत—रशिया संबंधांचा सुवर्णकाळ पुन्हा सक्रिय पुतिन यांच्या शब्दांतून स्पष्ट होते की रशियासाठी भारत हा फक्त भागीदार नव्हे, तर आवश्यक भाग आहे.
भारताच्या दृष्टीने याचा अर्थ काय?
उर्जा सुरक्षेला ताकद : रशियन तेलामुळे भारताला स्थिर व स्वस्त पुरवठा मिळतो आहे. हे भारताच्या अर्थव्यवस्थेला मोठा आधार आहे.
संरक्षण क्षेत्रात स्वावलंबनाला चालना : S-400, ब्रह्मोस, अणुउर्जा, हेलिकॉप्टर उत्पादन, यांत रशिया भारताचा महत्त्वाचा सहकारी आहे.
जागतिक मंचावर भारताची भूमिका वृद्धिंगत : बहुध्रुवीय जगात भारताची ‘बॅलन्सिंग पॉवर’ ही भूमिका आणखी मजबूत होते.
पश्चिमेसोबत संतुलित संबंध राखता येतात : भारत अमेरिकेसोबत क्वाडमध्ये आहे, तर रशियासोबत धोरणात्मक भागीदारी ठेवतो. असे दोनही गटांमध्ये पूल बनवण्याचे कार्य भारत सहज करतो.
पुतिन यांच्या या मुलाखतीतून जागतिक बदलांच्या अनेक छटा दिसतात. भारतासाठी या घटनांचा अर्थ अधिक महत्त्वाचा आहे कारण भारत जगातील सर्वात वेगाने उभ्या राहणाऱ्या अर्थव्यवस्थांमध्ये एक आहे आणि त्याचे कूटनीतिक स्थान निरंतर मजबूत होत आहे.
महत्वाच्या बातम्या
To be published, comments must be reviewed by the administrator.*
Our website uses cookies to improve your experience. Learn more
Download App