US Iran : द फोकस एक्सप्लेनर : अमेरिकेने इराणच्या अणुउर्जा केंद्रांवर केले हल्ले; जागतिक तणाव वाढणार का? वाचा सविऱ्तर

By, Pravin Wankhade - June 23, 2025 01:00:17

0

‘US Iran इराणवर हल्ला करणे ही नाइकेची जाहिरात नाही, फक्त करा…’, असे मध्य पूर्व तज्ज्ञ आरोन डेव्हिड मिलर यांनी अमेरिकेने इराणच्या अणुस्थळांवर हल्ला केल्याबद्दल म्हटले आहे. राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांचा इराणविरुद्ध युद्ध करण्याचा निर्णय केवळ अमेरिकेची शक्ती दर्शवत नाही तर तेल समृद्ध प्रदेशात बदलाचे संकेतदेखील देतो. ते अमेरिकेला कायमच्या युद्धात ओढते, जसे इराक आणि अफगाणिस्तानात झाले होते, ज्यामध्ये ट्रम्प यांनी देशाला सहभागी न करण्याचे वचन दिले होते.US Iran

या पार्श्वभूमीवर आजच्या द फोकस एक्सप्लेनरमध्ये जाणून घेऊया की अमेरिकीचा हेतू काय आहे? त्यांना कशाची भीती आहे? पुन्हा एकदा शीतयुद्ध सुरू होणार का? काय परिणाम होतील?

अमेरिकेचा थेट लष्करी हस्तक्षेप – मिडल ईस्टमधील संतुलन धोक्यात

अमेरिकेने नुकताच इराणच्या तीन अणुउर्जा केंद्रांवर थेट हवाई हल्ला केला. फोर्डो, नतांझ आणि इस्फहान या ठिकाणी ‘बंकर बस्टर बॉम्ब’टाकण्यात आले. या ऑपरेशनसाठी अमेरिकेने ६ बी-२ बॉम्बर्स वापरले आणि फोर्डोवर सर्व बॉम्ब्सचा मारा केला.

नागपूरकरांची स्वप्नपूर्ती; आर्थिक दुर्बल‌ घटकांना 480 घरे वाटप; महाराष्ट्र बेघरमुक्त करण्याच्या दिशेने मार्गक्रमण

हा हल्ला म्हणजे केवळ इजरायल-इराण संघर्ष नाही, तर आता अमेरिका थेट यात उतरलेली आहे. या कृतीमुळे मिडल ईस्टमधील स्थिती अजून चिघळू शकते. कार्नेगी संस्थेचे तज्ज्ञ आरोन डेविड मिलर म्हणतात, “हे नाइकीच्या जाहिरातीसारखं नाही – ‘फक्त करा!’ युद्धात उतरायचं की नाही, याचे गंभीर परिणाम असतात.”

इराणची संभाव्य प्रतिक्रिया – पुन्हा युद्ध?

अमेरिकेच्या या हल्ल्याने इराणवर दबाव आला असला तरी तो अजूनही एक धोकादायक प्रतिस्पर्धी आहे. इराणच्या परराष्ट्र मंत्र्यांनी या हल्ल्याला अपमानजनक म्हटले आणि उत्तर देण्याची धमकी दिली आहे.

इराणने तेल अवीववर क्षेपणास्त्र डागून सूड घेतला आहे. त्यामुळे हा संघर्ष आंतरराष्ट्रीय स्वरूप धारण करू शकतो. ट्रम्प म्हणाले, “जर इराण शांत राहिला नाही, तर पुढचे हल्ले अजून भयानक असतील.”

प्रॉक्सी वॉर सुरू होण्याची शक्यता

इराणकडे थेट युद्ध करण्यासाठी अमेरिकेसारखी ताकद नसली तरी, हिजबुल्ला (लेबनॉन) आणि हूती (येमेन) यांसारख्या गटांच्या माध्यमातून तो ‘प्रॉक्सी वॉर’ लढू शकतो.

अमेरिकेचे हजारो सैनिक कुवैत, कतार, बहरीन, युएईमध्ये तैनात आहेत. हे सैनिक इराणचे संभाव्य लक्ष्य बनू शकतात. इजरायलसुद्धा आपल्या अत्याधुनिक संरक्षण प्रणाली असूनही इराणच्या सर्व मिसाईल्सला अडवू शकले नाही.

विशेषत: जर इराणच्या हल्ल्यात एखादा अमेरिकी सैनिक मृत्युमुखी पडला, तर ट्रम्पसह संपूर्ण अमेरिका युद्धाच्या फासात अडकू शकते.

होर्मूझची खाडी आणि तेल दरांचा स्फोट

इराणच्या या हालचालीमुळे जागतिक तेल व्यापारावर मोठा परिणाम होतो आहे. होर्मूझची खाडी – जिथून जगातील सुमारे २०% तेल वाहतूक होते– तिथे टँकरवर हल्ले होण्याची शक्यता वाढली आहे.

होर्मूझची खाडी ही अतिशय अरुंद असून, इराण जर येथे नौदलाच्या मदतीने तेलवाहतूक रोखण्याचा प्रयत्न केला, तर तेलाचे दर झपाट्याने वाढतील. हे दर जगभरातील सामान्य माणसांच्या खिशाला मारक ठरतील.

बहरीनमध्ये अमेरिकेची पाचवी नौदल तुकडी कार्यरत असली, तरी ती सुद्धा अशा परिस्थितीत तणाव वाढवू शकते.

ट्रम्पवर महाभियोगाची टांगती तलवार

अमेरिकेने इराणवर हा हल्ला ट्रम्पच्या आदेशावरून केला असून, यामुळे अमेरिकन राजकारणात खळबळ माजली आहे. काही खासदारांनी ट्रम्पच्या या कृतीवर महाभियोगाची मागणी केली आहे.

डोनाल्ड ट्रम्प यांनी त्यांच्या पहिल्या कार्यकाळात अफगाणिस्तानमधून सैन्य मागे घेतले, आणि ‘शांतिदूत’ म्हणून स्वतःची प्रतिमा उभी केली होती. पण आता दुसऱ्या कार्यकाळाच्या काही महिन्यांतच त्यांनी अमेरिकेला आणखी एका युद्धात ढकलले आहे.

कॉंग्रेस महिला एलेक्झांड्रिया ओकासिओ-कोर्टेज म्हणतात, “हा हल्ला अमेरिकेच्या संविधान आणि संसदेच्या अधिकारांचं गंभीर उल्लंघन आहे. यामुळे ट्रम्प महाभियोगासाठी पात्र ठरतात.”

अमेरिकेचा इराणवरील हल्ला म्हणजे मिडल ईस्टमधील स्थैर्याच्या विरोधात गेलेली मोठी पावलं आहे. यामुळे तेलाचे दर, जागतिक व्यापार, आणि राजकीय स्थिरता या सगळ्यांवर परिणाम होणार आहे.

इराण शांत बसेल का? अमेरिका पुढचे पावलं काय उचलेल? जगभरातील राष्ट्रं आणि नागरिक आता एकाच प्रश्नाकडे पाहत आहेत – पुढे काय?

हा संघर्ष संपूर्ण जगासाठी एक डोकेदुखी ठरू शकतो, कारण अण्वस्त्रांचा धोका, तेलवाढ, आणि प्रॉक्सी युद्धांनी जग अधिक अस्थिर बनू शकते.