द फोकस एक्सप्लेनर : इराणचे पहिले सर्वोच्च नेते खोमेनी यांचे मूळ भारतात, यूपीच्या बाराबंकीतून कसे जोडले इराणशी नाते

By, Pravin Wankhade - June 21, 2025 09:00:39

0

Ayatollah Khomeini इराणमध्ये इस्लामिक क्रांती घडवणारे अयातुल्लाह रुहोल्लाह खोमेनी हे जगभरात ओळखले जाणारे एक प्रभावशाली व्यक्तिमत्त्व होते. आजही त्यांच्या नावावर तेहरानमध्ये रस्ते, विद्यापीठे आणि चलन नोटा आहेत. पण त्यांच्याशी संबंधित एक रोचक माहिती अशी आहे की, त्यांच्या पूर्वजांचे मूळ भारतातील उत्तर प्रदेशातील बाराबंकी जिल्ह्यात होते.Ayatollah Khomeini

ही माहिती इस्रायल-इराण संघर्षाच्या पार्श्वभूमीवर पुन्हा चर्चेत आली आहे. चला, ही ऐतिहासिक कथा सोप्या भाषेत जाणून घेऊया.

कोण होते अयातुल्लाह खोमेनीचे पूर्वज?

खोमेनींच्या आजोबांचे नाव होते सय्यद अहमद मुसावी. त्यांचा जन्म उत्तर प्रदेशातील बाराबंकी जिल्ह्यातील किंटूर नावाच्या एका छोट्याशा गावात झाला होता. हा भाग त्या काळी शिया मुस्लिम बहुल होता आणि धार्मिक शिक्षण व विचारांची पंढरी मानला जात असे. मुसावी हे स्वतः एक शिया धर्मगुरू (मौलाना) होते आणि त्यांनी त्यांच्या नावात हिंदी हा शब्द जोडलेला होता. हे त्यांचे भारतावर असलेले प्रेम आणि संबंध दर्शवत होते.

ठाकरे बंधू अजून एकत्र येईनात, तोच पवारांचा त्यांच्यात महाविकास आघाडीचा खोडा!!

भारतात का आले होते इराणी पूर्वज?

१७व्या-१८व्या शतकात अनेक शिया मुस्लिम विद्वान इराणमधून भारतात आले होते. यामागची दोन प्रमुख कारणे होती:

1. धर्मप्रसार– भारतात, विशेषतः लखनऊ, हैदराबाद आणि बाराबंकी यांसारख्या शहरांमध्ये शिया धर्माचा प्रभाव होता. नवाब शासक शिया होते आणि त्यांनी या धार्मिक विद्वानांना आश्रय दिला.

2. राजकीय अस्थिरता – त्या काळात इराणमध्ये सतत सत्तासंघर्ष आणि धार्मिक गोंधळ होता. त्यामुळे बरेच विद्वान इराण सोडून भारतात स्थायिक झाले.

सय्यद अहमद मुसावी हेही अशाच कारणांमुळे भारतात आले होते आणि किंटूर गावात स्थायिक झाले होते.

भारतातून पुन्हा इराणकडे वळण

नंतर सय्यद अहमद मुसावी यांनी धार्मिक यात्रा म्हणून इराकला प्रवास केला. तिथून ते थेट इराणमध्ये स्थायिक झाले. त्यांना तीन विवाह झाले आणि पाच मुले झाली. याच मुलांपैकी एक मुलगा होता मुस्तफा, आणि मुस्तफाच्या घरात जन्म झाला रुहोल्लाह खोमेनी यांचा – जे पुढे इराणमध्ये मोठे धार्मिक आणि राजकीय क्रांतीकारक ठरले.

1979 ची इस्लामिक क्रांती आणि शाहचा पराभव

१९७९ मध्ये अयातुल्लाह खोमेनी यांनी इराणमध्ये इस्लामिक क्रांती घडवून आणली. यामध्ये त्यांनी तेथील तत्कालीन राजे शाह मुहम्मद रझा पहलवी यांचे अमेरिकेच्या पाठिंब्याने चालणारे सरकार उलथवले आणि इस्लामिक रिपब्लिक ऑफ इराण स्थापन केली.

भारताशी असलेला संबंध खोमेनींसाठी समस्या ठरला?

क्रांतीपूर्वी, रझा सरकारकडून खोमेनी यांची बदनामी करण्याचा प्रयत्न झाला. त्यांच्या भारतीय मूळाचा मुद्दा उचलून त्यांच्यावर आरोप ठेवण्यात आला की – “खोमेनी हे इराणी नाहीत, ते भारतीय वंशाचे आहेत, त्यामुळे ते इस्लामसाठी बाहेरचे आहेत.”

खोमेनी यांना काही काळ तुरुंगातही टाकण्यात आले. पण त्यावेळी त्यांनी अनेक लेख, भाषणांमधून हे स्पष्ट केले की: त्यांच्या पूर्वजांनी धर्मप्रसारासाठी भारतात प्रवास केला होता, पण त्यांची मूळ ओळख इराणीच आहे. आणि त्यांनी संपूर्ण जीवन इराणमधील मुस्लिम समाजासाठी दिले आहे. या विधानांमुळे त्यांच्या इराणातील वैधतेवर उठलेली शंका दूर झाली.

क्रांतीची लाट आणि सत्ता हस्तांतरण

खोमेनी यांचे समर्थन करणारी जनता रस्त्यावर उतरली. निषेध, आंदोलन यामुळे शेवटी १९७९ मध्ये शाह रझा यांना देश सोडावा लागला. खोमेनी हे इराणचे सर्वोच्च नेते बनले. ते पुढील १० वर्षे या पदावर राहिले, ते १९८९ मध्ये निधन पावले.

पुढचा नेता कोण?

खोमेनी यांच्या मृत्यूनंतर त्यांचे शिष्य अयातुल्ला अली खामेनी हे इराणचे पुढचे सर्वोच्च नेते झाले. ते आजही या पदावर आहेत.

इराणमध्ये “सत्ता एका कुटुंबाकडेच जाऊ नये” असा मतप्रवाह असल्यामुळे, खामेनी यांची निवड झाली. भविष्यात मात्र त्यांचा वारसदार कोण असेल यावर अजूनही चर्चा सुरू आहे. अयातुल्ला खोमेनी यांचा भारताशी असलेला संबंध हा सांस्कृतिक, धार्मिक आणि ऐतिहासिक दृष्टिकोनातून खूप महत्त्वाचा आहे. भारतासारख्या देशाने अनेक परदेशी विद्वानांना आश्रय दिला आणि त्यातून अशा अनेक नेत्यांची जडणघडण झाली. खोमेनींचा भारताशी असलेला संबंध त्यांची खरी ओळख बदलत नाही, उलट तो जगाच्या इतिहासात भारताची भूमिका अधोरेखित करतो.