केंद्रातील मोदी मंत्रिमंडळाने अटलबिहारी वाजपेयी ( Atal Bihari Vajpayee )सरकारने २१ वर्षांपूर्वी लागू केलेल्या नवीन पेन्शन योजनेतील सुधारणांना मंजुरी दिली आहे. याच्या समांतर केंद्राने युनिफाइड पेन्शन योजना सुरू करण्याची घोषणा केली आहे. शनिवारी केंद्रीय मंत्रिमंडळाच्या बैठकीत याला मंजुरी देण्यात आली असून पुढील वर्षी 1 एप्रिलपासून त्याची अंमलबजावणी करण्याची योजना आहे.
उदाहरणार्थ, जिथे आतापर्यंत कर्मचाऱ्यांना जुनी पेन्शन योजना आणि नवीन पेन्शन योजना यापैकी एक निवडण्याची संधी होती, आता त्यांना नवीन पेन्शन योजना आणि युनिफाइड पेन्शन योजना यापैकी निवडण्याची संधी मिळेल, ज्या अंतर्गत कर्मचाऱ्यांना शेवटच्या मूळ वेतनाच्या 50 टक्के इतकी आयुष्यभर समान पेन्शन देण्याची तरतूद करण्यात आली आहे.
UPS, NPS आणि OPS मध्ये काय फरक?
केंद्र सरकारकडून राबविण्यात येणाऱ्या युनिफाइड पेन्शन योजनेमुळे कर्मचाऱ्यांना अनेक फायदे मिळतील, जसे की महागाईच्या वाढीनुसार महागाईत वाढ, पेन्शनच्या 60 टक्के रक्कम तत्काळ देण्याची हमी. कर्मचाऱ्याच्या मृत्यूनंतर कुटुंबातील सदस्यांना आणि ग्रॅच्युइटीसोबतच एकरकमी सेवानिवृत्तीची तरतूदही करण्यात आली आहे.
जर तुम्ही केंद्र सरकारच्या अखत्यारीत काम करत असाल आणि दहा वर्षांची सेवा पूर्ण केली असेल तर तुम्हाला दरमहा किमान दहा हजार रुपये पेन्शन मिळेल. उदाहरणार्थ, आत्तापर्यंत देशात पेन्शनसंबंधी दोन योजना होत्या- जुनी पेन्शन योजना (OPS), नवीन पेन्शन योजना (NPS) आणि आता तिसरी एक युनिफाइड पेन्शन योजना (UPS) असेल. OPS, NPS आणि UPS मधील फरक आणि त्यांच्या पुढील तरतुदी समजून घेऊ.
युनिफाइड पेन्शन योजना (यूपीएस)
युनिफाइड पेन्शन योजना किंवा UPS हा केंद्रातील NDA सरकारने सुरू केलेला एक नवीन उपक्रम आहे. हे जुन्या पेन्शन योजनेप्रमाणे काम करेल आणि नवीन पेन्शन योजनेचे काही महत्त्वाचे फायदेही त्यात समाविष्ट करण्यात आले आहेत.
यूपीएस वेगळे का असेल?
निवृत्ती वेतनाची रक्कम
सेवानिवृत्त लोकांना त्यांच्या मूळ वेतनाच्या 50 टक्के नोकरीच्या शेवटच्या 12 महिन्यांत निवृत्तीपूर्वी निवृत्ती वेतन म्हणून मिळेल. साधारणपणे, ज्यांनी 25 वर्षे सेवा पूर्ण केली आहे त्यांनाच त्याचा पूर्ण लाभ मिळेल. यापेक्षा कमी, उदाहरणार्थ, जर तुम्ही तुमची नोकरी 10-25 वर्षांच्या दरम्यान पूर्ण केली असेल, तर तुमचे पेन्शन त्यानुसार समायोजित केले जाईल.
कौटुंबिक पेन्शन
जर कर्मचाऱ्याचा मृत्यू झाला तर त्याच्या कुटुंबाला 60 टक्के पेन्शन दिली जाईल. कर्मचाऱ्याच्या मृत्यूनंतर लगेचच ही रक्कम कुटुंबाला दिली जाईल.
किमान पेन्शन
जर एखाद्या कर्मचाऱ्याने किमान 10 वर्षे सेवा पूर्ण केली असेल, तर त्याला दरमहा किमान 10,000 रुपये पेन्शन म्हणूनही मिळेल.
किती योगदान असेल
सरकारी कर्मचारी त्यांच्या पगाराच्या 10% UPS मध्ये योगदान देतील. आता जुन्या पेन्शन योजनेत ज्याप्रमाणे सरकारचे योगदान 14 टक्के होते, ते आता UPS अंतर्गत 18.5 टक्के करण्यात येणार आहे.
UPS कधी लागू होणार?
UPS 1 एप्रिल 2025 पासून लागू होणार आहे, ज्याबद्दल केंद्र सरकारचे म्हणणे आहे की यामुळे कर्मचाऱ्यांना अधिक आर्थिक सुरक्षा मिळेल.
तिन्ही पेन्शन योजनांतील योगदान आणि तरतुदी
ओल्ड पेन्शन स्कीम
कर्मचारी योगदान – काहीही नाही (संपूर्ण सरकारी अनुदानित)
सरकारी योगदान – काहीही नाही (कारण ते पूर्णपणे सरकारद्वारे अनुदानित आहे)
मुख्य तरतुदी – शेवटच्या पगाराच्या 50% हमी; करमुक्त पेन्शन
न्यू पेन्शन स्कीम
कर्मचाऱ्यांचे योगदान – मूळ पगाराच्या 10% आणि DA
सरकारी योगदान – 14% मूळ वेतन आणि DA
मुख्य तरतुदी – सेवानिवृत्ती दरम्यान ६०% करमुक्त पैसे काढू शकता
युनिफाइड पेन्शन स्कीम
कर्मचारी योगदान – मूळ वेतनाच्या 10%
सरकारी योगदान – मूळ वेतनाच्या १८.५%
मुख्य तरतुदी – २५ वर्षानंतर सरासरी मूळ वेतनाच्या ५०%; किमान पेन्शन ₹10,000
नवीन पेन्शन योजना (NPS)
नवी पेन्शन योजना 2004 मध्ये अटल बिहारी वाजपेयी सरकारने सुरू केली होती. जुन्या पेन्शन योजनेच्या जागी ती राबविण्याची योजना होती, पण त्याला विरोध झाला आणि अनेक दिवसांपासून विरोध केला जात होता.
उदाहरणार्थ, एनपीएस अंतर्गत, कर्मचाऱ्यांकडूनही पेन्शनचे योगदान घेतले जाऊ लागले. त्यामध्ये इतर काही तरतुदी करण्यात आल्या होत्या, जसे की तुम्ही पेन्शनच्या रकमेपैकी ६० टक्के रक्कम काढू शकता आणि संबंधित कर्मचाऱ्याच्या पगाराच्या कंसानुसार ४० टक्के रक्कम कर आकारला जाईल.
नवीन पेन्शन योजनेंतर्गत मिळणारी पेन्शन ही कर्मचाऱ्याने त्याच्या नोकरीदरम्यान केलेल्या योगदानावर अवलंबून असते आणि ती बाजारातील कामगिरीच्या आधारे देण्याची तरतूद आहे.
NPS मध्ये योगदान
सरकारी कर्मचारी त्यांच्या मूळ वेतन आणि DA च्या 10% योगदान देतात. यात सरकारचा वाटा १४ टक्के आहे. कोणताही कर्मचारी NPS मध्ये खाते उघडू शकतो, ज्यामध्ये ते किमान 500 रुपयांचे योगदान देऊ शकतात.
NPS मध्ये दोन प्रकारची खाती आहेत
टियर I: हे एक अनिवार्य खाते आहे, ज्यामध्ये सेवानिवृत्त व्यक्तीला कर लाभ मिळतात.
टियर II: हे एक पर्यायी योगदान खाते आहे, ज्यामधून कर्मचारी त्यांची पेन्शन रक्कम कधीही काढू शकतात, परंतु ते कोणतेही कर लाभ देत नाही.
पैसे काढणे : कर्मचारी निवृत्तीच्या वेळी एकरकमी जमा कॉर्पस म्हणून पेन्शनच्या रकमेच्या 60 टक्के रक्कम काढू शकतात, उर्वरित रक्कम नियमित पेन्शन पेमेंटसाठी वार्षिकी खरेदी करण्यासाठी वापरली जाऊ शकते.
कर लाभ : जर तुमचे खाते NPS अंतर्गत येत असेल आणि तुम्ही 60 टक्के रक्कम एकरकमी काढली तर त्यावर कोणताही कर लागणार नाही, परंतु उर्वरित 40 टक्के तुमच्या पगाराच्या ब्रॅकेटनुसार कर आकारला जाईल.
जुनी पेन्शन योजना (OPS)
जुन्या पेन्शन योजनेंतर्गत सरकारी कर्मचाऱ्यांना त्यांच्या शेवटच्या पगाराच्या आधारे मासिक पेन्शन देण्याची तरतूद आहे. उदाहरणार्थ, या योजनेअंतर्गत कर्मचाऱ्यांना पेन्शनमध्ये योगदान द्यावे लागत नव्हते.
मात्र, त्याऐवजी 2004 मध्ये तत्कालीन वाजपेयी सरकारने नवीन पेन्शन योजना सुरू केली होती, त्यालाही कडाडून विरोध झाला होता. आतापर्यंतच्या निवडणुकीत ओपीएस पुन्हा लागू करण्याची आश्वासने देण्यात आली आहेत.
OPS चे विशेष वैशिष्ट्य
निवृत्तीदरम्यान कर्मचाऱ्याला त्याच्या शेवटच्या पगाराच्या 50 टक्के पेन्शन देण्याची तरतूद होती.
योगदान : पेन्शनचा संपूर्ण खर्च केंद्र सरकार उचलत असे. याचा अर्थ OPS अंतर्गत कर्मचाऱ्यांना पेन्शनमध्ये त्यांचे योगदान द्यावे लागत नव्हते.
पात्रता : OPS फक्त त्या सरकारी कर्मचाऱ्यांना लागू आहे जे 1 जानेवारी 2004 पूर्वी सेवेत रुजू झाले आहेत.
समायोजन : महागाई भत्ता (DA) मधील बदलानुसार पेन्शन वेळोवेळी समायोजित केली जाते, जी महागाईशी संबंधित आहे.
कर : OPS अंतर्गत मिळालेल्या पेन्शनवर कोणताही कर भरावा लागणार नाही. मात्र, एनपीएस आणि यूपीएसमध्ये कराची तरतूद करण्यात आली आहे.
The Focus Explainer What is the difference between UPS, NPS and OPS
महत्वाच्या बातम्या
- Sunita Williams : सुनीता विल्यम्सबद्दल मोठी बातमी, NASA ने सांगितले अवकाशातून कधी परतणार?
- Ladaki Bahin Yojana : लाडकी बहीण योजनेमुळे विरोधक अस्वस्थ ; मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे
- Supreme Court : सुप्रीम कोर्टाने म्हटले- देशभरात BNSचे कलम 479 लागू करा, शिक्षेचा एक तृतीयांश काळ भोगलेल्या अंडरट्रायल कैद्याला जामिनाची तरतूद
- Ajit Pawar : मुलींवर हात टाकणाऱ्या विकृताचे सामानच काढले पाहिजे; यवतमाळच्या लाडकी बहीण मेळाव्यात