संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम (UNDP) अंतर्गत 191 देशांचा मानव विकास निर्देशांक 2021 अहवाल जाहीर करण्यात आला आहे, ज्यामध्ये भारताची स्थिती चांगली नाही. मानव विकास निर्देशांक (HDI) मध्ये भारत 132 व्या क्रमांकावर आहे. यापूर्वी 2020 मध्ये, भारत या बाबतीत एक स्थान पुढे होता म्हणजेच 131 व्या क्रमांकावर होता. तथापि, 2020 मध्ये 189 देशांची यादी सामायिक करण्यात आली. सध्याच्या यादीतील भारताचे ADI मूल्य 0.6333 आहे. या निकषानुसार भारत मध्यम मानव विकास श्रेणीत आहे. हे HDI मूल्य 2020 च्या अहवालातील 0.645 च्या मूल्यापेक्षा कमी आहे.Human Development Index 2021 From Human Development to Press Freedom Index, Know Where India’s Rank Has Fallen
भारताचे एचडीआय मूल्य 2019 मध्ये 0.645 होते, जे सरासरी वयात घट झाल्यामुळे 2021 मध्ये 0.633 वर आले. भारतातील सरासरी वय ६९.७ वर्षांवरून ६७.२ वर्षांवर आले आहे. अहवालाच्या आधारे आणि तो कोणत्या मानकांच्या आधारे तयार केला जातो यापैकी एक मुद्दा शालेय शिक्षणाचाही आहे. भारतातील शालेय शिक्षणाची सरासरी वर्षे 6.7 आहे तर ती 11.9 वर्षे असावी. 2020 आणि 2021 मध्ये आरोग्य, शिक्षण आणि सरासरी उत्पन्नावर आधारित मानवी विकास निर्देशांकात मागील पाच वर्षांतील लक्षणीय वाढीच्या तुलनेत घट नोंदवली गेली.
भारत अनेक शेजारी देशांच्या मागे आहे
भारताचे सध्याचे रँकिंग हे जागतिक स्तरावरील घसरणीशी सुसंगत असल्याचे सांगितले जाते. सध्याच्या क्रमवारीबाबत असे म्हटले जात आहे की, 32 वर्षांत पहिल्यांदाच जगात मानवी विकास ठप्प झाला आहे. जागतिक स्तरावर सरासरी मानवी आयुर्मानातही घट झाली आहे, 2019 मध्ये 72.8 वर्षे वरून 2021 मध्ये 71.4 वर्षे. या समस्येला तोंड देण्यासाठी जागतिक एकतेची भावना विकसित करण्यावर तज्ञ भर देत आहेत.
दीर्घ आणि निरोगी आयुष्य, शिक्षणाची उपलब्धता आणि सभ्य राहणीमान या तीन प्रमुख मुद्द्यांवर मानवी विकास निर्देशांक तयार केला जातो. या समस्यांची गणना चार निर्देशकांच्या आधारे केली जाते, ज्यात जन्माचे आयुर्मान, शालेय शिक्षणाची सरासरी वर्षे, शालेय शिक्षणाची अपेक्षित वर्षे आणि दरडोई सकल राष्ट्रीय उत्पन्न (GNI) यांचा समावेश होतो.
मानव विकास निर्देशांकात भारत नेपाळ आणि पाकिस्तान वगळता इतर शेजारी देशांच्या मागे पडला आहे. या यादीत श्रीलंका ७३व्या क्रमांकावर आहे. चीन 79, भूतान 127, बांगलादेश 129, नेपाळ 143 आणि पाकिस्तान 161 व्या क्रमांकावर आहे. अव्वल पाच देश अनुक्रमे स्वित्झर्लंड, नॉर्वे, आइसलँड, हाँगकाँग आणि ऑस्ट्रेलिया आहेत.
जागतिक प्रेस स्वातंत्र्य निर्देशांक
जागतिक प्रेस फ्रीडम इंडेक्सचा अहवाल मे महिन्यात प्रसिद्ध झाला होता, ज्यामध्ये भारताची क्रमवारी 142 व्या वरून 150 व्या स्थानावर घसरली होती. रिपोर्टर्स विदाऊट बॉर्डर्स या संस्थेने हा अहवाल प्रसिद्ध केला आहे. मात्र, नेपाळ वगळता भारताच्या इतर शेजारी देशांच्या क्रमवारीत घसरण झाली. 180 देशांच्या क्रमवारीत पाकिस्तान 157 व्या, श्रीलंका 146, बांगलादेश 162 आणि म्यानमार 176 व्या स्थानावर आहे. नेपाळची स्थिती चांगली असल्याचे सांगण्यात आले, ते 76 व्या स्थानावर असल्याचे सांगण्यात आले.
जागतिक भूक निर्देशांक
2021 च्या ग्लोबल हंगर इंडेक्समध्ये 116 देशांचा समावेश करण्यात आला होता, त्यापैकी भारत 101 व्या क्रमांकावर आहे. हा अहवाल गेल्या वर्षी ऑक्टोबरमध्ये प्रसिद्ध झाला होता. या अहवालात शेजारी देश- पाकिस्तान, बांगलादेश आणि नेपाळ भारताच्या पुढे असल्याचे सांगण्यात आले. त्याच वेळी, 2020 मध्ये, जागतिक भूक निर्देशांकात भारत 107 देशांपैकी 94 व्या क्रमांकावर होता.
लोकशाही निर्देशांक
ब्रिटनच्या इकॉनॉमिस्ट इंटेलिजन्स युनिटने २०२० च्या लोकशाही निर्देशांकाच्या जागतिक क्रमवारीत भारताला ५३ वे स्थान दिले आहे. त्याच वेळी, 2019 मध्ये, भारत 51 व्या क्रमांकावर होता. या यादीत भारताचा उल्लेख शेजारील देशांपेक्षा वरचढ होता. या यादीत श्रीलंका 68, बांगलादेश 76, भूतान 84 आणि पाकिस्तान 105 व्या क्रमांकावर आहे. त्याच वेळी, पहिल्या पाच देशांमध्ये अनुक्रमे नॉर्वे, आइसलँड, स्वीडन, न्यूझीलंड आणि कॅनडाचा समावेश होता. उत्तर कोरिया शेवटच्या क्रमांकावर 167 व्या क्रमांकावर होता. देशातील लोकशाही मूल्ये आणि नागरी हक्कांची स्थिती लक्षात घेऊन लोकशाही निर्देशांकाचा अहवाल तयार करण्यात आला आहे.
Human Development Index 2021 From Human Development to Press Freedom Index, Know Where India’s Rank Has Fallen
महत्वाच्या बातम्या
- काँग्रेसच्या 5 खासदारांचे पत्र : पक्षाध्यक्ष निवडणुकीच्या प्रक्रियेवर व्यक्त केली चिंता; मतदार यादी देण्याची मागणी
- वनडे फॉरमॅटमधून ऑस्ट्रेलियन क्रिकेटर अॅरॉन फिंचची निवृत्ती, न्यूझीलंडविरुद्धचा खेळणार शेवटचा सामना
- सुनील राऊतांची दिल्लीतली धडपड संजय राऊत यांच्या जामिनासाठी कामी येणार??
- तुम्ही कसले विघ्नहर्ता? : शिंदे – फडणवीस सरकारचा मार्मिक व्यंगचित्रातून समाचार!