द फोकस एक्सप्लेनर : अखेरच्या हिंदु सम्राटावर दोन समुदायांचे दावे, कोण होते सम्राट पृथ्वीराज चव्हाण? काय सांगतोय इतिहास? वाचा सविस्तर

बॉलीवूड अभिनेता अक्षय कुमारच्या ‘पृथ्वीराज’ या नव्या चित्रपटावरून वाद निर्माण झाला. सुरुवातीला पृथ्वीराज नावावरून वाद होता, चित्रपटाला सम्राट पृथ्वीराज असे नाव असावे अशी करणी सेनेची मागणी होती, जी नंतर निर्मात्यांनी मान्य केली आणि यावर पडदा पडला. आता या अखेरच्या हिंदु सम्राटावर गुर्जर आणि राजपूत या दोन्ही समाजांनी दावा केला आहे. The Focus Explainer Claims of two communities on the last Hindu emperor, who was the emperor Prithviraj Chavan? What does history say? Read detailed

राजस्थानातील गुज्जर आणि राजपूत हे दोन्ही समुदाय पृथ्वीराज चौहान त्यांच्या समाजातील असल्याचा दावा करतात. अखिल भारतीय वीर गुर्जर महासभेचे म्हणणे आहे की, पृथ्वीराज चौहान हे गुर्जर समाजाचे होते, त्यामुळे त्यांना चित्रपटातही तसेच दाखवले जावे. या वादामुळे अखेरचे हिंदू सम्राट मानले जाणारे पृथ्वीराज चौहान पुन्हा चर्चेत आले आहेत. अक्षय कुमारची मुख्य भूमिका असलेला पृथ्वीराज हा चित्रपट 3 जून रोजी प्रदर्शित होत आहे.

अशा परिस्थितीत समजून घेऊया की, पृथ्वीराज चौहान नेमके कोण होते? त्यांना अखेरचे हिंदू सम्राट का म्हणतात? पृथ्वीराज चौहान गुर्जर होते की राजपूत?

गुर्जर समाजाची काय आहे मागणी?

गुर्जर समाजाचा दावा आहे की, पृथ्वीराज चौहान हे गुर्जर होते, राजपूत नव्हते. पृथ्वीराज गुर्जर असल्याच्या दाव्याबाबत गुर्जर समाज अनेक तर्क देत आहे. पृथ्वीराज हा चित्रपट चंदबरदाई यांनी लिहिलेल्या ‘पृथ्वीराजरासो’वर आधारित असून पृथ्वीराज या चित्रपटाच्या टीझरमध्येही तेच दाखवण्यात आले आहे, असे गुर्जर नेते हिम्मत सिंग यांचे म्हणणे आहे.

हिम्मत सिंग यांचा दावा आहे की, इतिहासातील उपलब्ध नोंदींच्या अभ्यासाच्या आधारे संशोधकांचे असे मत आहे की चंदबरदाई यांनी पृथ्वीराज चौहान यांच्या राजवटीच्या सुमारे 400 वर्षांनंतर 16व्या शतकात पृथ्वीराजरासो ग्रंथ लिहिला, जो काल्पनिक आहे. चंदबरदाई हे ब्रज भाषेचे पहिले कवी मानले जातात, ज्यांनी पृथ्वीराज चौहान यांच्या जीवनाचे वर्णन करणारे पृथ्वीराजरासो हे महाकाव्य लिहिले होते.

ते म्हणतात की, पृथ्वीराजरासो हे पिंगल भाषेत लिहिलेले आहे, जे ब्रज आणि राजस्थानी भाषेचे मिश्रण आहे. ते म्हणतात की, गुर्जर सम्राट पृथ्वीराज चौहान यांच्या काळात संस्कृत भाषा वापरली जात होती, पृथ्वीराजरासोमध्ये वापरलेली पिंगल भाषा नाही.

अखिल भारतीय वीर गुर्जर महासभेचे संरक्षक आचार्य वीरेंद्र विक्रम यांचा दावा आहे की, कडवाहा आणि राजोरच्या शीलालेखांमध्ये तिलक मंजरी, सरस्वती कंठभरण, पृथ्वीराज विजय या शीलालेखांमध्ये पृथ्वीराज हे गुर्जर असल्याचा पुरावा सापडला आहे.

ते म्हणतात की, पृथ्वीराज विजय महाकाव्यातील सर्ग 10 मधील श्लोक क्रमांक 50 मध्ये, पृथ्वीराज यांचा किल्ला गुर्जर किल्ला म्हणून लिहिलेला आहे, तर सर्ग 11 मधील श्लोक क्रमांक 7 आणि 9 मध्ये गुर्जरांनी घोरीचा पराभव केल्याचा उल्लेख आहे. यावरून पृथ्वीराज चौहान हे गुर्जर समाजातील होते हे सिद्ध होते.

राजपूत समाजाचा काय आहे दावा?

पृथ्वीराज चौहान यांच्याबाबतच्या गुर्जरांच्या दाव्यावर राजपूत समाजाने तीव्र आक्षेप घेतला आहे. श्री राजपूत करणी सेनेचे राष्ट्रीय प्रवक्ते वीरेंद्र सिंह कल्याणवत म्हणतात की, गुर्जर सुरुवातीला ‘गऊचर’ होते, ज्यांचे नंतर गुज्जर आणि नंतर गुर्जरमध्ये रूपांतर झाले. ते प्रामुख्याने गुजरातमधून आलेले आहेत आणि म्हणूनच त्यांना हे नाव पडले. गुजर हा शब्द गऊचर या शब्दावरून आला असून हे लोक सिंधू खोऱ्यात राहत होते. तसेच राजपूत हा शब्द राजपुतानातून आला आहे, जातीने आम्ही क्षत्रिय आहोत.

पृथ्वीराजांचे वंशज अजमेर येथे राहत असल्याचे कल्याणवत सांगतात. त्यांच्याकडे त्यांच्या वंशाचा पूर्ण पुरावा आहे. भारतात वंशावळी शोधणे अवघड नाही, कारण गया, हरिद्वार आणि पुष्कर येथे पिढ्यानपिढ्या जुन्या नोंदी जतन केल्या जातात. सरकारही त्यांना वैध नोंदी म्हणून स्वीकारते.

अखिल भारतीय क्षत्रिय महासभेचे अध्यक्ष महेंद्रसिंग तंवर आणि इतिहासकार वीरेंद्र सिंह राठौर, ज्यांनी ‘पृथ्वीराज चौहान- अ लाइट ऑन मिस्ट’ हे पुस्तक लिहिले, त्यांनी एका मुलाखतीत गुर्जरांच्या या दाव्याचे खंडन केले.

का म्हणतात अखेरचे हिंदू सम्राट?

इतके प्रसिद्ध व्यक्तिमत्त्व असूनही पृथ्वीराज चौहानांबद्दल फारशी माहिती नाही. त्यांच्याबद्दलची माहिती फक्त काही समकालीन शिलालेखांमध्ये उपलब्ध आहे. पृथ्वीराज चौहान यांना राय पिथोरा म्हणूनही ओळखले जात होते. पृथ्वीराज हे चौहान (चाहमान) घराण्याचे राजे होते. त्यांनी सपदलक्ष प्रदेशावर राज्य केले आणि त्यांची राजधानी अजमेर होती.

पृथ्वीराज यांचा जन्म 1166 मध्ये झाला होता. इ.स. 1177 मध्ये अल्पवयीन असतानाच त्यांना गादी मिळाली. पृथ्वीराजांना वारशाने मिळालेले राज्य उत्तरेकडील ठाणेसर ते दक्षिणेकडील जहाजपूर (मेवाड) पर्यंत विस्तारले होते. यामुळे त्यांनी विस्तारवादी धोरण स्वीकारले. शेजारील राज्यांविरुद्ध लष्करी कारवाया करून विशेषत: चंदेलांचा पराभव करून त्याने आपल्या राज्याचा विस्तारही केला.

पृथ्वीराजा यांनी आजूबाजूच्या राजपूत घराण्यातील राजांना एकत्र केले आणि 1191 मध्ये तराईनच्या पहिल्या लढाईत मोहम्मद घोरीचा पराभव केला. मोहम्मद घोरी युद्धात गंभीर जखमी झाल्यानंतर पळून गेल्याचे सांगितले जाते. त्याच वेळी काही इतिहासकारांच्या मते, युद्ध जिंकूनही पृथ्वीराजा यांनी घोरीला जिवंत सोडले होते.

तथापि, 1192 मध्ये घोरी तुर्की घोडदळ तिरंदाज सैन्यासह परतला आणि तराईनच्या दुसऱ्या युद्धात पृथ्वीराज चौहान यांचा पराभव केला. यानंतर घोरीने पृथ्वीराज यांना सिरसा येथे पकडून हत्या केली.

काय लिहिले आहे पृथ्वीराजरासो ग्रंथात?

पृथ्वीराज चौहान हे शेवटचे हिंदू सम्राट मानले जातात. चंदबरदाईंच्या ब्रजभाषेत लिहिलेल्या पृथ्वीराजरासो या काव्यात 12व्या शतकातील राजा पृथ्वीराज चौहान यांचे वर्णन निडर आणि कुशल योद्धा म्हणून केले आहे. चंदबरदाई आपल्या कवितेच्या शेवटी लिहितात की, 1192 मध्ये तराईनच्या दुसऱ्या लढाईत मोहम्मद घोरीकडून पराभूत झाल्यानंतर पृथ्वीराज चौहान यांना पकडण्यात आले.

यानंतर चौहान यांना गझनी येथे नेण्यात आले, जे आजचे अफगाणिस्तान आहे. इथे पृथ्वीराज चौहान यांना नजरकैदेत टाकले होते. असे म्हणतात की, पृथ्वीराज चौहान यांना शब्दभेदी बाण चालवता येत होते. मोहम्मद घोरी यानंतर पृथ्वीराज यांना बाणाचे कौशल्य दाखवण्याचे आव्हान देतो.

यादरम्यान मोहम्मद घोरी एका उंच जागेवर बसला होता. चौहान आणि त्यांचे राजकवी चंदबरदाई त्यांच्यासोबत खाली जमिनीवर बसले होते. घंटा 25 यार्ड उंचीवर लटकत होती. चौहान यांना घंटेचा आवाज खुणावायचा होता. डावी-उजवी गणना करून कवीने आपल्या सम्राट पृथ्वीराज चौहान यांना आपल्या ’’चार बांस चौबीस गज अंगुल अष्ट प्रमाण ता ऊपर सुलतान है मत चूको चौहान’’ या कवितेतून महंमद घोरी कुठे आणि किती उंचावर बसला आहे याची माहिती दिली.

यानंतर चौहान यांनी मनात गणना केली आणि घंटा वाजताच चौहान यांनी थेट मोहम्मद घोरीला लक्ष्य केले. बाण सुटताच घोरी सिंहासनावरून खाली कोसळला आणि खाली पडून मेला. घोरीचे सैन्य पृथ्वीराज आणि चंदबरदाई यांना मारण्याआधीच दोघांनी एकमेकांच्या छातीत वार करून वीरगती प्राप्त केली.

The Focus Explainer Claims of two communities on the last Hindu emperor, who was the emperor Prithviraj Chavan? What does history say? Read detailed